بررسی فقهی حقوقی حکم جنایات متعدّد ناشی از یک ضربه

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 5، دوره 46، شماره 1 - شماره پیاپی 96، اردیبهشت 1393، صفحه 185-198   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v46i16.14986

نویسندگان

یوسف نورائی^{* 1}؛ محمد هادی صادقی²

¹عضو هیات علمی دانشگاه شمال

²دانشیار دانشگاه شیراز

چکیده

چنان‌چه جنایات متعدد، اثر یک ضربۀ جانی باشد در حکم این مسأله سه باور متفاوت وجود دارد. مشهور فقیهان پرداخت دیات تمامی جنایات حاصله را بر جانی لازم دانسته‌اند. گروه دیگر که قائل به تداخل جنایات شده‌اند خود به دو دسته تقسیم می‌شوند. شماری به‌طور مطلق و برخی نیز با وجود شرائطی تداخل و در نتیجه پرداخت تنها یک دیه را بر جانی لازم می‌دانند. قانون‌گذار که پیش از این در مسأله جنایات متعدّد ناشی از یک ضربه، حکم آشکاری را بیان نکرده بود، کوشیده تا در قانون مجازات اسلامی جدید، حکم این مسأله را بیان نماید. مقنن در این زمینه بسیار ناقص عمل نموده است زیرا نه‌تنها نظر مشهور را رد نموده بلکه برای پذیرش حکم تداخل جنایات، علاوه بر شروط یادشده از سوی فقیهان دسته دوم، خود شرط غیر عمدی‌بودن ضربه جانی را نیز افزوده است. یعنی عملاً قانون‌گذار دیدگاه هیچ فقیهی را در این‌باره نپذیرفته است. نوشتار پیش رو، پژوهشی کتابخانه‌ای و اسنادی است که به روش توصیفی تحلیلی سامان یافته و ضمن بررسی فقهی و حقوقی، به این نتیجه رسیده است که اگر جنایت دوم اثر و نتیجه جنایت اصلی بوده و میانشان شدّت و ضعف نیز باشد، جنایت اقل در اکثر تداخل نموده و برخلاف مواد پیشنهادی قانون‌گذار، برای ثبوت حکم تداخل، تفاوتی میان عمدی یا غیر عمدی‌بودن ضربه اوّلیه جانی نیست.

کلیدواژه‌ها

تعدّد جرم؛ تعدّد نتایج؛ قانون مجازات اسلامی؛ تداخل جنایات؛ رابطه طولی

مراجع

اردبیلی، محمد علی، حقوق جزای عمومی، ، تهران، نشر میزان، چاپ اول، تابستان 1377.

 

ابن ادریس حلّی، محمّد بن منصور، السرائر، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410 ق.

 

ابن سعید حلّی، یحیی، الجامع للشرائع، یک جلدی، قم، مؤسسة سید الشهداء العلمیه، 1405 ق.

 

پوربافرانی، حسن، «نقد رویه شهرت گرایانه در سیاست جنایی تقنینی ایران»، فصلنامه نامه مفید، شماره 43، مرداد و شهریور 1383، صص61-90

 

پیمانی، ضیاءالدین، بررسی تاریخی و تطبیقی قاعده تعدّد جرم، قم، انتشارات مجتمع آموزش عالی قم، چاپ اول، زمستان 1374.

 

جزیرى، عبد الرحمن - غروى، سید محمد - یاسر مازح، الفقه على المذاهب الأربعه و مذهب أهل البیت علیهم السلام، بیروت، دار الثقلین، چاپ اول، 1419 ق.

 

چمپیون، دین جان، روش تحقیق در عدالت کیفری و جرم شناسی، ترجمه علی شایان، چاپ اول، تهران، دادگستر، پاییز 1385.

 

حاجی ده آبادی، احمد، قواعد فقه جزائی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ دوّم، تابستان 1389.

 

حرّ عاملى، محمد‌بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1409 ق.

 

حسینی عاملى، سید جواد بن محمد، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلاّمه، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.

 

خراسانی(آخوند)، محمد کاظم، کفایه الاصول، یک جلدی، قم، موسسه آل البیت ع، چاپ اول، 1409 ق.

 

خوانسارى، سید احمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم، انتشارات مؤسسه اسماعیلیان، 1405 ق.

 

سبزوارى، سید عبد الأعلى، مهذّب الأحکام، قم، مؤسسه المنار، چاپ چهارم، 1413 ق.

 

شهید ثانى، زین الدین‌بن على، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم، انتشارات مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413 ق.

 

طاهری نسب، سید یزداللّه، تعدّد جرم در قانون مجازات اسلامی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی.

 

طوسى، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیه، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387 .

 

طوسى، محمد بن حسن، النهایه، یک جلدی، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوّم، 1400 ق.

 

عراقی، ضیاء الدین، نهایه الافکار، چهار جلدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی, 1417 ق.

 

قانون مجازات اسلامی، مصوّب 1390 برگرفته از سایت مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، نسخه ارسالی ریاست محترم مجلس در تاریخ 1391.01.21

 

قیاسی، جلال الدین، «بررسی وحدت یا تعدّد جرم در حالت تعدّد نتیجه»، فقه و حقوق، شماره 20، بهار 1388

 

کشاورز، بهمن، مجموعه محشّای قانون تعزیرات، ، تهران، گنج دانش، چاپ سوم ، 1378.

 

گارو، رنه، مطالعات نظری و عملی در حقوق جزا، مترجم: سید ضیاءالدین نقابت، تهران، ابن سینا، 1344.

 

مدنی کاشانى، رضا، کتاب الدیات، یک جلدی، ، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوّم، 1408 ق.

 

موسوی خمینى، سید روح الله، تحریر الوسیله، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم، بی‌تا.

 

موسوی، سید علی، «رسالةٌ فی تداخل الأسباب و المسبّبات»، پژوهش‌های اصولی، شماره‌های دوّم و سوّم، زمستان 1381 و بهار 1382.

 

نجفى، محمد حسن، جواهر الکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، بی‌تا.

 

نوربها، رضا، زمینه حقوق جزای عمومی، تهران، نشر دادآفرین، چاپ هشتم، 1382.

 

یثربی، سید محمد علی، «کارکرد استنباطی انصراف و کاربرد حقوقی آن»، حقوق خصوصی، شماره 14، بهار و تابستان 1388.