مصرف کالاهای معنوی، راهی برای افزایش سرمایۀ فرهنگی: نگاهی دیگر به معنویت‌های جدید در ایران

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 9، دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 32، اسفند 1397، صفحه 269-303   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jss.v15i1.22295

نویسندگان

سوسن باستانی^{* 1}؛ سارا شریعتی²؛ بهناز خسروی³

¹دانشگاه الزهراء

²دانشگاه تهران

³دانشگاه لیون لومیر

چکیده

بحث از معنویت‌های جدید و رواج آن‌ها در جامعۀ ایران چند سالی است که تا حدی توجه‌ها را به‌خود جلب کرده است. در این مقاله، با رویکردی توصیفی-تحلیلی به مطالعۀ موقعیت فرهنگی، اجتماعی، طبقاتی و سبک زندگی اعضای دو جمع مروج معنویت‌های جدید در تهران پرداخته‌ایم؛ یکی با رویکرد عرفانی و دیگری نوعی روان‌شناسی. براساس یافته‌های این پژوهش، به نظر می‌رسد بتوان معنویت‌های جدید را به مثابۀ نوعی مصرف فرهنگی و در ارتباط با دیگر انتخاب‌های افراد در سبک زندگی‌شان مورد مطالعه قرار داد. از این منظر، گرایش به این معنویت‌ها، لااقل در یک دورۀ زمانی مشخص و در میان طبقۀ متوسط تهرانی، راهی متمایز برای افزایش سرمایۀ فرهنگی و ابزاری برای کسب مشروعیت بیشتر تلقی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

معنویت‌های جدید؛ سرمایه فرهنگی؛ سبک زندگی؛ مصرف؛ تمایز

مراجع

1. باستانی، س.، شریعتی مزینانی، س.، و خسروی، ب. (۱۳۸۸). مروجان رفتارهای نوین دینی، مطالعه موردی جمع‌هایی با رویکردهای روان‌شناسی و عرفان. نامۀ علوم اجتماعی، ۳۶(۱۷)، ۸۷-۱۲۳.

2. بوردیو، پ. (۱۳۸۱). نظریۀ کنش، دلایل عملی و انتخاب عقلانی. ترجمۀ‏ مرتضی مردیها. تهران: نقش و نگار.

3. خسروی، ب. (۱۳۸۵). بررسی میزان تأثیر شبکه روابط اجتماعی و شیوه زندگی در رفتار دینی افراد (تحلیل عوامل موثر در گرایش به رفتارهای نوین دینی در میان ساکنان شهر تهران)، (پایان‌نامۀ منتشرنشده کارشناسی ارشد) دانشگاه الزهرا، ایران.

4. ساراپ، م. (۱۳۸۲). راهنمایی مقدماتی بر پساساختارگرایی و پسامدرنیسم. ترجمۀ‏ محمدرضا تاجیک. تهران: نی.

5. شریعتی مزینانی، س.، باستانی، س.، و خسروی، ب. (۱۳۸۶). جوامعی در نوستالژی اجتماع: نگاهی به پدیدۀ معنویت‌های جدید در ایران (از خلال مطالعه موردی دو نمونه از جمع‌های عرفانی و ‌روان‌شناسی). مطالعات فرهنگی و ارتباطات، ۸(۳)، ۱۶۷-۱۹۵.

6. شریفی، ا. ح. (۱۳۸۷). درآمدی بر عرفان‌ حقیقی و عرفان‌های کاذب، قم: صهبای یقین.

7. غلامرضا کاشی، ف. (۱۳۸۸). مردم‌نگاری معنویت‌های جدید در ایران – نمونۀ موردی عرفان کیهانی، (پایان‌نامه منتشر‌نشده کارشناسی ارشد). دانشگاه تهران، ایران.

8. غلامی‏زاده بهبهانی، ش. (۱۳۸۵). دلایل جامعه‏شناسانه پیدایش جنبش‏های جدید دینی در ایران، مطالعه‏ موردی کلاس NLP و موفقیت (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه الزهرا، ایران.

9. فاضلی، م. (۱۳۸۲). مصرف و سبک زندگی. قم: صبح صادق.

10. کرایب، ی. (۱۳۸۲). نظریۀ اجتماعی کلاسیک، مقدمه‌ای بر اندیشه مارکس، وبر، دورکیم و زیمل. ترجمۀ‏ شهناز مسمی‌پرست. تهران: آگه.

11. گیدنز، آ. (۱۳۸۳). تجدد و تشخص، جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمۀ‏ ناصر موفقیان. تهران: نی.

12. لایون، د. (۱۳۸۳). پسامدرنیته. ترجمۀ‏ محسن حکیمی. تهران: آشیان.

13. مظاهری سیف، ح. (۱۳۹۰). معنویت‌های نوظهور. تهران: پژوهشکده باقرالعلوم.

14. نیک‌پی، ا. (۱۳۸۰). نگاهی به برخی تحولات دینی در ایران معاصر. نامه انجمن جامعه‌شناسی ایران، ۱(۱)، ۴۳-۶۰

15. Baudrillard, J. (1968). Le système des objets [The system of objects]. Paris: Gallimard.

16. Baudrillard, J. (1970). La societe de consommation [The consumer society]. Paris: Gallimard.

17. Bibby, R. (1987). Fragmented gods: The poverty and potential of religion in Canada. Toronto: Irwin.

18. Bourdieu, P. (1979). La distinction, critique social du jugement [Distinction: A social critique of the jugement of taste]. Paris: Editions de Minuit.

19. Bourdieu, p. (1984). Espace social et genèses des « classes ». Actes de la Recherche en Sciences Sociales, 52-53, 3-14.

20. Czellar, S. (2002). An explanatory inquiry on the antecedent of prestige judgements. Austin: Texas.

21. Drury, N. (2004). The New Age: Searching for the spiritual self. London: Thames and Hudson.

22. Du Pasquier, R. (1988). Le reveil de I’islam [The islamic revival]. Paris: Cerf.

23. Featherstone, M. (1991). Consumer Culture and Postmodernism. London: Sage.

24. Flere, S. & Kirbiš, A. (2009). New Age, religiosity, and traditionalism: A cross-cultural comparison. Journal for the Scientific Study of Religion, 48(1), 161-169.

25. Habermas, J. (2008). Qu'est-ce qu'une societe « post-seculière » ? [Notes on « Post‐Secular » Society] (P. Rusch Trad.). Le Debat, 152 (5), 4-15.

26. Hanegraaff, W. J. (1998). New Age religion and western culture: Esotericism in the mirror of secular thought. Leiden, New York, Cologne: State University of New York Press.

27. Heelas, P. (1996). The New Age Movement. Oxford: Blackwell.

28. Heelas, P., & Woodhead, L. (2005). The spiritual revolution. Why religion is giving way to spirituality? Oxford: Blackwell.

29. Hervieu-Leger, D. (1993). Present-day emotional renewals: The end of secularization of the end of religion?, In J. R. Swatos & H. William (Ed.), A future for religion? New paradigms for social analysis, (pp. 129-148), London: Sage.

30. Hervieu-Leger, D. (2001). Individualism, the validation of faith, and the social nature of religion in modernity. In R. K. Fenn (Ed.), The blackwell companion to sociology of religion (pp. 161-175), Oxford: Blackwell.

31. Houtman, D., & Aupers, S. (2007). The spiritual turn and the decline of tradition: The spread of post-Christian spirituality in 14 western countries, 1981-2000. Journal for the Scientific Study of Religion, 46(3), 305-320.

32. Laliberte, A. (2009). Les religions d'Asie de l'Est mondialisees : Le rôle des États [Religions of globalizing East Asia : The role of States]. Revue Internationale De Politique Comparee, 16 (1), 19-39.

33. Lewis, J. R., & Melton, J. G. (1992). Perspectives on the New Age. Albany: State University of New York Press.

34. Luckmann, T. (1990). Shrinking transcendence, expanding religion?. Sociological Analysis, 51(2), 127-138

35. Lyon, D. (1993). A bit of a circus: Postmodernity and New Age. Religion, 23(2), 117-126.

36. Peterson, R. A. (1983). Patterns of cultural choice. American Behavioral Scientist, 26(4), 422-438.

37. Rindfleish, J. (2005). Consuming the self: New Age spirituality as “social product” in consumer society. Consumption Markets & Culture, 8(4), 343-360.

38. Simmel, G. (1999[1900]). Philosophie de l'argent [The philosophy of money]. Paris: PUF.

39. Sutcliffe, S. J. (2006). Re-thinking "New Age" as a popular religious habitus: A review essay on the spiritual revolution. Method & Theory in the Study of Religion, 18(3), 294-314.

40. Weber, M. (1978 [1920]). Economy and society. Oakland: University of California press.

41. Woodhead, L., & Heelas, P. (2000). Religion in modern times: An interpretive anthology. Oxford: Blackwell.