تحلیل مسئله عنایت الهی در حکمت متعالیه صدرایی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 3، دوره 46، شماره 1، شهریور 1393، صفحه 67-80   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v46i1.15171

نویسنده

علیرضا خواجه گیر^*

دانشگاه شهرکرد

چکیده

اصطلاح عنایت الهی در حکمت متعالیه صدرایی به معنای علم ذاتی الهی است که منشاء تحقق خارجی فعل و نظام احسن است. علاوه بر این علم الهی نیز مشترک بین صفات ذاتی و فعلی محسوب می‌شود. بنابراین مسئله عنایت الهی را نیز می‌توان از جهت ذاتی-علم الهی- و فعلی-نظام احسن- مورد تحلیل قرار داد. سئوالات اصلی این مقاله این است که اولا، اگر این دو جنبه از عنایت الهی را مورد تحلیل قرار دهیم، با چه مسائلی در حکمت متعالیه در ارتباط‌اند. ثانیا، این دو جنبه از معنای عنایت الهی در حکمت متعالیه چگونه اثبات می‌شوند . آنچه از تحلیل مذکور بدست می‌آید، این است که؛ از آن جهت که عنایت الهی با علم الهی مرتبط است، مسئله‌ای خداشناسی است و از آن جهت که با پیدایش نظام عالم هستی و کیفیت آن مرتبط است، مسئله‌ای جهان شناسی است. در نتیجه با در نظر گرفتن ارتباط این مسئله با علم الهی، مبحث کیفیت علم الهی و مراتب آن از طریق برهان بسیط الحقیقه به اثبات می‌رسد و با در نظر گرفتن ارتباط آن با نظام احسن و چگونگی سیستم جهان هستی، از طریق ترتیب افعال الهی و مراتب نظام هستی این مسئله تبیین می‌شود . این مقاله در صدد است ارتباط این دو جنبه از عنایت الهی را با مسائل مرتبط با آن در نظام فلسفی حکمت متعالیه با روش توصیفی تحلیلی مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

عنایت الهی؛ علم الهی؛ مراتب وجود؛ نظام احسن؛ شر

مراجع

قرآن کریم

ابراهیمی دینانی، غلامحسین، قواعد کلی در فلسفه اسلامی، 3ج، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران،1370.

ابن سینا، حسین بن عبدالله، اشارات و تنبیهات، شرح خواجه نصیرالدین طوسی، نشر البلاغه، قم،1375.

راغب اصفهانی،معجم مفردات الفاظ قرآن، تحقیق ندیم مرعشیلی، دارالکتب العربی،بیروت،1369.

جوادی آملی، عبدالله، شرح حکمت متعالیه، انتشارات الزهرا، تهران، چاپ اول،1372 .

جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی قرآن کریم، مرکز نشر اسراء، قم،1385.

جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم، مرکز نشر اسراء، چاپ اول، 1375.

حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد، تحقیق حسن حسن زاده آملی، مؤسسه النشر الاسلامی، قم،1415.

سجادی، جعفر، فرهنگ لغات و اصطلاحات عرفانی، کتابخانه طهوری، تهران،1370.

سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومه، تعلیق حسن حسن زاده آملی، نشر ناب، قم،1416 .

سبزواری، ملاهادی، شرح دعای صباح، تصحیح نجفقلی حبیبی، انتشارات دانشگاه تهران،1375.

سبزواری، ملاهادی،غررالفرائد، شرح منظومه حکمت، تحقیق مهدی محقق، دانشگاه تهران،1360.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، مفاتیح الغیب، انتشارات مولی، تهران،چاپ دوم،1371.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الشواهد الربوبیه، ترجمه و تفسیر جواد مصلح، انتشارات سروش،تهران،.1366

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم،تفسیر سوره اعلی، ترجمه و تعلیق محمد خواجوی، انتشارات مولی،تهران،1363.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، شرح اصول کافی، ج3، مؤسسه مطالعات فرهنگی، تهران، چاپ اول،1370 .

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، مبداء و معاد،ترجمه احمد بن محمد اردکانی،مرکز نشر دانشگاهی، تهران،1362.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم،الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، مکتب المصطفوی، قم،.1368

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، تفسیر قرآن کریم، انتشارات بیدار، قم،1374.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم،تفسیر آیه مبارکه نور،ت رجمه و تصحیح محمد خواجوی، نشر مولی، 1362.

طباطبائی، سید محمدحسین، نهایه الحکمه، مؤسسه النشر الاسلامی، قم،1378 .

طباطبائی، سید محمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، انتشارات صدرا،تهران،1368.

طباطبائی، سید محمدحسین،المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی، قم،1370 .

نصیرالدین طوسی، ابی جعفر محمد بن محمد، تجرید الاعتقاد، مکتب الاعلام الاسلامی، 1407ق.