درمان با محرمات

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 2، دوره 46، شماره 2 - شماره پیاپی 97، شهریور 1393، صفحه 29-54   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v46i17.19251

نویسنده

اکبر احمدپور^*

استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

این پرسش از دیرباز در میان فقیهان مطرح بوده است که آیا می‌توان به‌وسیله محرمات به درمان بیماری‌ها پرداخت و بهبودی و تندرستی را از این رهگذر برای بیماران به ارمغان آورد، یا ورود در این عرصه، حتی به انگیزه درمان نیز ممنوع و ناروا است؟
البته استفاده از حرام در درمان بیماری‌ها، آنجا که بهره‌وری‌هایی به جز خوردن و آشامیدن، مورد نظر باشد، چندان مشکل‌ساز و حساسیّت برانگیز نیست، اما آنچه بیشتر مورد گفتگو و مناقشه است، خوردن و آشامیدن شیئی حرام با هدف درمانگری است، که در این زمینه هرچند بیشتر فقیهان، به ویژه متقدمان آنان، درمانگری با حرام را، چه به صورت مطلق، و یا در برخی از محرمات، ناروا دانسته و آن را بر نتابیده‌اند، اما دیدگاهی که در این مقاله مورد توجه قرار گرفته جواز درمان با همه محرمات، بدون در نظر داشتن تفاوت میان آن‌ها است؛ از این رو به منظور تبیین این دیدگاه و استحکام‌سازی آن، دلایل پنج‌گانه‌ای سامان یافته، و تلاش شده است با فراهم‌سازی شرایط و پاسخ‌دهی به احتمالات معارض و نقد دیدگاه‌های رقیب، زمینه‌های پذیرش و مقبولیّت این نظریّه تا حدودی فراهم آید.

کلیدواژه‌ها

احکام پزشکی؛ درمان با حرام؛ حرام درمانی

مراجع

ابن براج، عبدالعزیز، المهذب، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1406ق.

 

ابن حنبل، احمد، مسند الامام احمد بن حنبل، بیروت، دار صادر، بی‌تا.

 

ابن رشد، محمدبن احمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1428ق.

 

ابن قدامة، عبدالله بن احمد، المغنی علی مختصر الخرقی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1424ق.

 

اردبیلی، احمد، زبدة البیان فی براهین احکام القرآن، قم، انتشارات مؤمنین، 1378.

 

اردبیلی، احمد ، مجمع‌الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1414ق.

 

امام خمینی، روح‌الله، تحریرالوسیله، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1424ق.

 

امام خمینی، روح‌الله، کتاب‌الطهاره، قم، چاپخانه مهر، بی‌تا.

 

انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، قم، مؤسسة الهادی، 1417ق.

 

بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، نجف، دارالکتب الاسلامیه، 1378ق.

 

جبعی عاملی، زین‌الدین، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع‌الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1413ق.

 

جبعی عاملی، زین‌الدین، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.

 

جزری، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، بی‌جا، المکتبة الاسلامیة، بی‌تا.

 

جزینی عاملی، محمدبن مکی، البیان، تحقیق: محمد حسّون، قم، 1412ق.

 

جزینی عاملی، محمدبن مکی، دروس‌الشرعیه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، بی‌تا.

 

جزینی عاملی، محمدبن مکی، ذکری الشیعة، قم، مؤسسة آل‌البیت‌‌: لاحیاء‌التراث، 1419ق.

 

حرعاملی، محمدبن‌حسن، وسائل‌الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

 

حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، بی‌تا.

 

حکیم، محمدتقی، الاصول العامه للفقه المقارن، قم، المجمع العالمی لاهل البیت‌(ع)، 1418ق.

 

حلّی، ابن فهد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، بی‌جا، مؤسسة النشر الاسلامی، 1412ق.

 

حلّی، احمدبن ادریس، کتاب السرائر، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1411ق.

 

حلّی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسة آل‌البیت‌: لاحیاء‌التراث، 1427ق.

 

حلّی، حسن بن یوسف، قواعدالاحکام، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌جا، 1413ق.

 

حلّی، حسن بن یوسف، مختلف الشریعه فی احکام الشریعه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1415ق.

 

خوانساری، احمد، جامع‌المدارک، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1405ق.

 

خویی، ابوالقاسم، مصباح‌الفقاهة، نجف، مطبعة الحیدریة، 1374ق.

 

راغب، حسین بن محمد، معجم مفردات الفاظ القرآن، قم، مؤسسه اسماعیلیان، بی‌تا.

 

روحانی، محمدصادق، فقه الصادق، بی‌جا، بی‌تا.

 

زمخشری، محمودبن عمر، الکشاف، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1417ق.

 

زهیلی، وهبة، الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق، دارالفکر، 1425ق.

 

سبزواری، عبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، مؤسسه المنار، 1417ق.

 

سبزواری، عبدالاعلی، تهذیب‌الاصول، بیروت، الدارالاسلامیه، 1406ق.

 

سیستانی، سیدعلی، منهاج‌الصالحین، مشهد، مکتب آیت‌الله العظمی السید السیستانی، 1427ق.

 

شوکانی، محمدبن علی، نیل الاوطار، دمشق، بیروت، دارالخیر، 1418ق.

 

شیرازی، محمد، الفقه، بیروت، دارالعلوم، 1409ق.

 

صدوق، محمد‌بن‌علی، علل‌الشرایع، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1408ق.

 

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1415ق.

 

طریحی، فخرالدین، مجمع‌البحرین، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق.

 

طوسی، محمدبن حسن، التبیان فی تفسیرالقرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

 

طوسی، محمدبن حسن، الخلاف، بی‌جا، مؤسسة النشر الاسلامی، 1429ق.

 

طوسی، محمدبن حسن، النهایة، قم، انتشارات قدس، بی‌تا.

 

طوسی، محمدبن حسن، الاستبصار، تهران، دارالکتب‌‌الاسلامیه، 1390ق.

 

طوسی، محمدبن حسن، المبسوط فی فقه ‌الامامیه، بی‌جا، المکتبة المرتضویه، بی‌تا.

 

عاملی، محمدبن علی، مدارک الاحکام، قم، مؤسسة آ‌ل‌البیت‌‌: لاحیاء التراث، 1410ق.

 

فاضل هندی، محمدبن حسن، کشف‌اللثام عن قواعد الاحکام، قم، مؤسسة النشر‌‌الاسلامی، 1416ق.

 

فخرالمحققین، محمدبن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، بی‌جا، مؤسسه اسماعیلیان، 1389ق.

 

فیاض، محمد اسحاق، تعالیق مبسوطة علی العروة الوثقی، بی‌جا، انتشارات محلاتی، بی‌تا.

 

فیروزآبادی، محمدبن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1412ق.

 

فیض، محسن، مفاتیح‌ الشرایع، قم، مجمع‌الذخائر الاسلامیه، 1401ق.

 

فیض، محسن، تفسیر الصافی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.

 

قاضی ابی حنیفة، نعمان بن محمد تمیمی، دعائم الاسلام، تحقیق: عارف تامر، بیروت، دارالاضواء، 1416ق.

 

کرکی، علی بن الحسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسة آل‌البیت‌‌: لاحیاء التراث، 1408ق.

 

کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، بیروت، دار صعب، دارالتعارف للمطبوعات، 1401ق.

 

محسنی، محمد آصف، الفقه و مسائل طبیة، قم، مؤسسه بوستان کتاب، 1382.

 

محسنی، محمد آصف، حدود الشریعه، قم، مؤسسة بوستان کتاب، 1387.

 

محقق، جعفر بن حسن، المعتبر، مؤسسة سیدالشهداء‌‌(ع)، 1364.

 

محقق، جعفر بن حسن، شرایع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، بیروت، دارالقاری، 1425ق.

 

مرداوی، علی بن سلیمان، الانصاف، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418ق.

 

معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1371.

 

مغنیه، محمدجواد، فقه الامام جعفر الصادق‌‌(ع)، بیروت، مؤسسة الشیخ المظفر الثقافیّة، بی‌تا.

 

مکارم، ناصر، القواعد الفقهیّة، قم، مؤسسة الامام علی‌بن ابیطالب‌‌(ع)، 1387.

 

منتظری، حسینعلی، دراسات فی المکاسب المحرمة، قم، نشر تفکر، 1415ق.

 

نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1981م.

 

نراقی، احمد، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، قم، مؤسسه آل‌البیت‌‌: لاحیاء‌التراث، 1419ق.

 

نسائی، احمدبن شعیب، سنن نسائی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1416ق.

 

نوری، میرزاحسین، مستدرک ‌الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسة آل‌البیت‌‌: لاحیاء‌التراث، بی‌تا.

 

هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (زیر نظر)، موسوعة الفقه الاسلامی، مؤسسة دایرة الفقه الاسلامی، 1432ق.

 

همدانی، آغارضا، مصباح الفقیه، قم، مؤسسه مهدی موعود (عج)، 1418ق.