تفاوت‌های جنسیتی در استفاده از گفتمان نماها در گفتمان روایی: مطالعه موردی کودکان فارسی‌زبان یازده ساله تهرانی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 6، دوره 11، شماره 1، شهریور 1398، صفحه 141-172   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lj.v11i1.70530

نویسندگان

الهه طاهری‌قلعه‌نو¹؛ محمد دبیرمقدم^{* 2}

¹دانشگاه علامه طباطبایی

²دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

هدف این پژوهش آن است که دریابد انواع و بسامد گفتمان‌نماهای به ‌کار رفته توسط کودکان پسر و دختر یازده ساله تک‌زبانه فارسی‌زبان در بافت روایی چیست. گفتمان‌نماها عناصر واژی هستند که در فرایند دستوری‌شدگی، همه یا بخشی از معنای واژگانی یا ویژگی‌های دستوری خود را از دست داده‌اند و در سطح گفتمان ایفای نقش می‌کنند. این پژوهش بر روی پیکره روایی 11207 کلمه‌ای کودکان انجام شده‎است. آزمودنی‎های این پژوهش 19 دختر و 20 پسر یازده ساله فارسی‌زبان تهرانی بودند که از منطقه 9 شهر تهران به شیوه غیرتصادفی و هدف‌مند انتخاب شدند. نتایج آزمون فیشر نشان داد که هر چند پسران در مجموع 349 گفتمان‌نما و دختران 314 گفتمان‌نما را به کار بردند اما این تفاوت عملکرد تنها در خصوص گفتمان‎نمای «خب» معنادار بود و در خصوص سایر گفتمان‎نماها معنادار نبود. همچنین دختران با کاربرد 25 نوع گفتمان‏نما از انواع متنوع‌تری نسبت به پسران با کاربرد 20 نوع گفتمان‎نما بهره بردند. سه گفتمان‎نمای «بعد»، «بعدش» و «و» بالاترین میزان کاربرد را داشتند. این موضوع را می‎توان با اصل تصویرگونگی تبیین کرد. بر اساس این اصل توالی عناصر جمله منطبق با توالی رخدادهای جهان خارج است. از این‌رو، کاربرد سه گفتمان‎نمای فوق که بیانگر توالی رخدادهای داستان بودند از سوی کودکان این پژوهش بیشتر بود.

کلیدواژه‌ها

نقش‎نمای گفتمان؛ جنسیت؛ پیوستگی گفتمان؛ گفتمان روایی؛ کودک فارسی‎زبان

مراجع

1. اعلمی، م. و صباح، م (1391). «جنسیت و تفاوت گفتمان: بررسی نشانه‎های گفتمانی در مکالمات روزمره سخنوران زن و مرد فارسی زبان»، فصلنامه علمی-پژوهشی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، شماره 10، سال چهارم، 1-22.

2. انوری، ح (1382). فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.

3. تاکی، گ (1388). نقش‎نماهای کلامی گفتمان‏های استدلالی در زبان فارسی، پایان‎نامه دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی.

4. دبیرمقدم، م (1389). زبان‎شناسی نظری پیدایش و تکوین دستور زایشی (ویراست دوم)، تهران: سمت.

5. ذوقدارمقدم، ر (1381). نقش‎نماهای گفتمان و کارکرد آنها در زبان فارسی معاصر، پایان‌نامه دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه اصفهان.

6. رهبر، ب.، محمودی بختیاری، ب.، و کریم خانلویی، گ (1391). «رابطه جنسیت و قطع گفتار: بررسی جامعه‎شناختی زبان»، فصلنامه پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، د 3، ش 4 (پیاپی 12)، 135-147.

7. صدری افشار، ق.، حکمی، ن.، حکمی، ن (1381). فرهنگ معاصر فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.

8. عابدی، م (1393). بررسی تطبیقی نقش‌نماهای گفتمان در دو متن روایی تاریخ بیهقی و داستان‌های هوشنگ گلشیری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

9. فرشیدورد، خ (1384). دستور مفصل امروز، تهران: سخن.

10. محرابی ساری، ا (1393). روند رشد عوامل انسجام در کودکان فارسی‌زبان، پایان‎نامه دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی.

11. مقدم‎کیا، ر (1383). «بعد، نقش‎نمای گفتمان در زبان فارسی»، فصل‎نامه نامه فرهنگستان، 23، 1-98.

12. میردهقان، م.، ایمانی، ا (1390). «تفاوت‎های جنسیتی زبانی در به‌کارگیری دایره واژگان فارسی در چهارچوب تکامل رشد ارتباطی: بررسی موردی در دو کودک دوقلو»، فصلنامه پژوهش‌های زبان و ادبیات و تطبیقی، د 3، ش 1 (پیاپی 9)، 193-223.

13. Beliavsky, N. (2003). “The sequential acquisition of pronominal reference in narrative discourse”. Word, 54, 167-189.

14. Berman, R. A., & Slobin, D. I. (1994). Relating events in narrative: A crosslinguistic developmental study. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.

15. Bamberg, M., & Moissinac, L. (2003). Discourse development. In A. C. Graesser, M. A. Gernsbacher, & S. R. Goldman (Eds.), Handbook of discourse processes (pp. 395–438). Mahwah, NJ: Erlbaum.

16. Bruner, J. S. (1975). “The ontogenesis of speech acts”. Journal of Child Language, 2, 1-19.

17. Brinton, L. J. (1996). Pragmatic markers in English: Grammaticalization and discourse functions. Berlin and New York: Mouton de Gruyter.

18. Clark, H.H. (1996). Using Language. Cambridge: Cambridge University Press.

19. Clark, E. V. (2009). First language acquisition. (2nd Ed.). Cambridge: Cambridge University Press.

20. Escalera, E. A. (2009). “Gender differences in children's use of discourse markers: Separate worlds or different contexts?”. Journal of pragmatics, 41(12), 2479-2495.

21. Fraser, B. (1996). “Pragmatic markers”. Journal of Pragmatics, 6, 2, 167-190.

22. Graesser, A. C., McNamara, D. S., & Louwerse, M. M. (2003). "What do readers need to learn in order to process coherence relations in narrative and expository text". Rethinking reading comprehension, 82-98.

23. Goodwin, M. H. (2001). “Organizing participation in cross-sex jump rope: Situating gender differences within longitudinal studies of activities”. Research on language and social interaction, 34(1), 75-106.

24. Hansen, M.-B. M. (1998). The function of discourse particles: a study with special reference to spoken standard French. (Vol. 53): John Benjamins Publishing.

25. Hickmann, M. (1995). Discourse organization and the development of reference to person, space, and time. In P. Fletcher, and B. MacWhinney (Eds.), Handbook of child language (194–218). Oxford, UK:Blackwell.

26. Haiman, J. (1980). “The Iconicity of Grammar: Isomorphism and Motivation”. Language. 56 (3), 515-540.

27. Kleinknecht, E., & Beike, D. R. (2004). “How knowing and doing inform an autobiography: Relations among preschoolers’ theory of mind, narrative, and event memory skills”. Applied Cognitive Psychology, 18, 745-764.

28. Kroon, C. H. M. (1995). Discourse particles in Latin. A study of nam, enim, auten, verond at. Amsterdam studies in Classical philology, Vol. 4. Amsterdam: Gieben.

29. Kyratzis, A., & Guo, J. (2001). “Preschool girls' and boys' verbal conflict strategies in the United States and China”. Research on language and social interaction, 34(1), 45-74.

30. Kyratzis, A., & Ervin-Tripp, S. (1999). “The development of discourse markers in peer interaction”. Journal of pragmatics, 31(10), 1321-1338.

31. Levinson, S. C. (1983). Pragmatics. Cambridge: Cambridge University Press.

32. Norrick, N. (2001). “Discourse markers in oral narrative”. Journal of Pragmatics, 33(6), 849–878. doi:10.1016/S0378-2166(01)80032-1.

33. Progress in International Reading Literacy Study, (PIRLS). (2016). Retrieved from the Web 2016. https:// timssandpirls .bc. edu/ pirls2016/ questionnaires/ downloads/ P16_StuQ.pdf

34. Redeker, G. (1991). “Linguistic markers of discourse structure”. Linguistics, 29, 1139-1171.

35. Schiffrin, D. (1987). Discourse markers. Cambridge: Cambridge University Press.

36. Schourup, L., & Lawrence C. (1985). Common discourse particles in English conversation. New York: Garland.

37. Sheldon, A. (1990). “Pickle fights: Gendered talk in preschool disputes”. Discourse Processes, 13, 15–31.

38. Sacks, H., Schegloff, E., & Jefferson, G. (1974). A Simplest Systematics for the Organization of Turn-Taking for Conversation. Language, 50 (4), 696-735.

39. Sperry, L. L., & Sperry, D. E. (1996). Early development of narrative skills. Cognitive Development, 11, 443-465.

40. Svartvik, J. (1980). Well in Conversation. In S. Greenbaum, G. Leech & J. Svartvik (Eds.), Studies in English Linguistics for Randolph Quirk (pp.

41. 167-177). London: Longman.

42. Svartvik, J. & Quirk, R. (1980). A corpus of English conversation. Lund: Gleerup.

43. Sweetser, E. (1990). From etymology to pragmatics- Metaphorical and cultural aspects of semantic structure. Cambridge: Cambridge University Press.

44. Tomasello, M., Carpenter, M., Call, J., Behne, T., Moll, H. (2005). “In search of the uniquely human”. Behavioral and brain sciences, 28(5):721-727.

45. Thorne, B. (1992). “Girls and boys together… but mostly apart: Gender arrangements in elementary schools”. Education and gender equality, 2, 115-130.

46. Watts, Richard J. (1989). “Taking the pitcher to the well”. Journal of Pragmatics, 18(2): 203-231.

47. Wierzbicka, A. (1986). “Introduction. Special issue on particles”. Journal of Pragmatics, 10(5), 519-534.