تداخل مجازاتها در تعدد جرایم مستوجب حد و چالش های آن

فقه و اصول

مقاله 3، دوره 46، شماره 2 - شماره پیاپی 97، شهریور 1393، صفحه 55-74   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v46i17.10162

نویسنده

زهرا احمدی^*

دانشگاه تهران

چکیده

در تعدد جرایم مستوجب حد، اگر جرایم ارتکابی مشابه باشند مجازات‌ها در هم تداخل کرده و فرد تنها به یک مجازات حدی محکوم می‌گردد. این حکم از دو جهت قابل مناقشه است. اولاً خلاف مقتضای قاعده عدم تداخل اسباب و مسببات است. و ثانیاً خلاف قاعده عدالت بوده و باعث اخلال در امنیت و نظم عمومی جامعه می‌گردد.
فقها با استناد به دلایل مختلفی مانند روایات، قاعده درء، تعلق حکم به طبیعت، اصل برائت، اطلاق ادله شرعی، مفهوم ادله تکرار جرم، اجماع، سیره، و ... در مقام رفع تعارض این حکم با قاعده عدم تداخل اسباب برآمده‌اند. گرچه ایراداتی به برخی از این دلایل وارد شده، با این وجود می‌توان گفت که حکم به تداخل مجازات‌ها امری مسلم نزد تمامی فقها است.
وجود مجازات‌های تعزیری با ماهیت منحصر به فرد آن (بما یراه الحاکم) در نظام کیفری اسلامی مشکل دوم را نیز مرتفع می‌گرداند. بدین ترتیب که اگر در کنار اجرای مجازات حدی، تعزیر را نیز داشته باشیم، این امر به اجرای هر چه بهتر عدالت و جلوگیری از اخلال در نظم عمومی جامعه می‌انجامد.

کلیدواژه‌ها

تعدد جرم؛ جرایم مستوجب حد؛ تداخل اسباب؛ قاعده عدالت؛ تعدد جرایم مستوجب حد

مراجع

اسکافی، ابن جنید، مجموعه فتاوی ابن جنید، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1416 ق.

اردبیلى موسوى، سید عبد الکریم، فقه الحدود و التعزیرات، قم، مؤسسة النشر لجامعة المفید رحمه الله، چاپ دوم، 1427ق.

اصغری، سید محمد، عدالت به مثابه قاعده، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ اول، 1388.

اصفهانى، محمد بن حسن (فاضل هندی)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1416 ق.

اکبریان، حسنعلی، قاعده عدالت در فقه امامیه: گفت و گو با جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1386.

تبریزى، جواد بن على، أسس الحدود و التعزیرات، قم، دفتر مؤلف، چاپ اول، 1417ق.

جناتی، محمد ابراهیم، «سومین منبع اجتهاد (اجماع)»، مجله کیهان اندیشه، 1367، ش 20، صص26-3.

حسینی، سید محمد، «دوگونه کیفر در مقابل دو دسته بزه(بازتعریف«حدود» و «تعزیرات» از دیدگاه فلسفه کیفری)»، فصلنامه حقوق، 1388، دوره 39، ش 1، صص 106- 87.

حسینی شیرازی، محمد، الفقه کتاب الحدود و التعزیرات، قم، دارالقرآن الحکیم، بی‌تا.

خراسانی، محمد کاظم، کفایة الاصول، قم، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، بی‌تا.

خوانسارى، سید احمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1405ق.

خویی، ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، قم، دار الهادی، 1407ق.

صدر، سید محمد باقر، بحوث فی علم الاصول، قم، المجمع العلمی للشهید الصدر، 1405ق.

طباطبایى حائرى، سید على بن محمد، ریاض المسائل، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1418ق.

عاملى، زین الدین بن على (شهید ثانی)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1413ق.

عوده، عبد القادر، التشریع الجنایی الاسلامی مقارنا بالقانون الوضعی، قاهره، مکتبه دارالعروبه، چاپ دوم، 1378ق.

فیض، علیرضا، «بررسی حجیت شهرت فتوایی در اصول متلقات با رویکردی بر دیدگاه، آیت الله بروجردی، خویی و امام خمینی»، فصلنامه فقه و مبانی حقوق، سال چهارم، ش 13، 1387.

قمی، صدوق، المقنع، موسسه امام هادی(ع)، 1415 ق.

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، مکتب الاعلام الاسلامی چاپ دوم، 1373.

مکارم شیرازى، ناصر، أنوار الفقاهة - کتاب الحدود و التعزیرات، قم، انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام، چاپ اول، 1418 ق.

مکارم شیرازى، ناصر، «تعزیرات و فلسفه آن در اسلام»، مجله درس‌هایی از مکتب اسلام، 1363، ش 284.

منتظرى نجف‌آبادى، حسین على، کتاب الحدود، قم، انتشارات دار الفکر، بی‌تا.

موسوى گلپایگانى، سید محمد رضا، الدر المنضود فی أحکام الحدود، قم، دار القرآن الکریم، چاپ اول، 1412 ق.

نجفى، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، بی‌تا.

نقیبی، سید ابوالقاسم، «اصل عدالت و قانونگذاری دینی»، مجله ندای صادق، 1385، ش43، صص8-5.