پژوهشی در مالکیت گنج و میراث فرهنگی و قوانین مربوط به آن

دانشنامه حقوق اقتصادی

مقاله 3، دوره 21، شماره 6، بهمن 1393   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/le.v21i6.24180

نویسندگان

ابوالفضل علیشاهی قلعه جوقی^* ؛ مهدی دهقان

دانشگاه یاسوج

چکیده

در قوانین موجود درباره گنج و میراث فرهنگی، موارد قابل توجهی از محدود ساختنِ مالکیتهای خصوصی گنج، دفینه و آثار تاریخی- فرهنگی دیده می شود, از جمله ماده 562 قانون مجازات اسلامی که هرگونه کاوش به قصد به دست آوردن اموال تاریخی – فرهنگی را ممنوع دانسته و مرتکب را به حبس از شش ماه تا سه سال و ضبط اشیای مکشوفه محکوم می کند. و کسی که این اموال را بر حسب تصادف بدست آورده و نسبت به تحویل آن اقدام ننماید را به ضبط این اشیاء محکوم می نماید؛ این در حالی است که بر اساس حکم اولی اسلام این تضییق های قانونی، مشروع نیست. سوال مطرح این است که این عدم مشروعیت، بر چه مبنایی استوار است و راه های مشروعیت بخشی به آنها چیست؟ آیا احکام شرعی برای همگامی با مسایل مستحدثه و شرایط جدید نیازمند بازنگری است یا این که قوانین موجود باید برای مطابقت با شرع مورد بازبینی قرار گیرند تا این دوگانگی برطرف شود؟ آنچه از اتفاق نظر و اجماع فقهای معظم شیعه تا به امروز و روایات کثیره یا متواتره در این باب بدست می-آید این است که گنج و اثر یافت شده با شروطی خاص، از آنِ یابنده است و وی، صرفاً خمسِ آن را باید به حکومت اسلامی پرداخت نماید. با تفحص در سخنان اهل سنت، آنان را نیز موافق این رای و نظر می یابیم. بنابراین، هیچ وجهی برای روش متداول ضبط گنج و اثر کشف شده از یابنده و قائل نشدن حقی برای وی و تحدید مالکیتش، وجود ندارد؛ مگر اینکه با یکی از وجوه ذکر شده در متن مقاله، توجیه شود. پژوهش حاضر، راهکار مناسب در این باب را، بازنگری در قوانین 80 ساله این حوزه ، روشن ساختن مرزهای مبهم مالکیت این آثار، و تأمین امنیت مالکیت، دانسته است.

کلیدواژه‌ها

میراث فرهنگی؛ گنج؛ مالکیت؛ فقه؛ قانون؛ مال

مراجع

[1] Ansari, M and Taheri, M. (2005). Encyclopedia of private law (Vol. 3). Mehrab-e fekr. (In Arabic)

[2] Ansari, M. (1994). Kitab al-khums. Qom: Al-Maktabah al-fiqhiyah. (In Arabic)

[3] Ansari, M. (1995). Fara’id al-usul. Qom: Dar al-i’tisam. (In Arabic)

[4] Emami, S.H. (1985). Civil law (5th ed., Vol. 1). Ketabforushi Eslamiyeh.

[5] Fattahi. S.M.; Momeni, A. and Emam, S.M. (2010). A new approach to the ownership of cultural heritage. Journal of fiqh and fundamentals of Islamic law, 1: 119-134 (In Persian)

[6] Fayyumi, A. (n.d.). Al-Misbah fi qarib al-sharh Al-Kabir lil Rafi’i (1st ed., Vol. 2). Iran, Qom: Manshurat dar al-razi. (In Arabic)

[7] Gorji, A. (1996). Ownership under Islamic rules; Collected papers (1st ed., Vol. 2). Iran, Tehran: The University of Tehran. (In Persian)

[8] Hamedani, A. (1995). Misbah al-faqih (1st ed., Vol. 14). Iran, Qom: Muassisah al-ja’fariyah li ihya’ al-turath wa muassisah al-nashr al-islami. (In Arabic)

[9] Hurr Amili, S.M. (1956). Wasa’il al-shi’a fi tahsil masa’il al-shari’a. Beirut: Dar al-ihya’ al-turath al-arabi. (In Arabic)

[10] Ibn al-Barraj, A. (1985). Al-Muhadhdhab (1st ed., Vol. 1). Iran, Qom: Daftar Tabiliqat Eslami Hawzah Ilmiyah Qom. (In Arabic)

[11] Ibn Fahd al-Hilli, A. (1986). Al-Muhadhdhab al-bari' fi sharh al-mukhtasar al-nafi' (1st ed., Vol. 1). Iran, Qom: Daftar Entesharat Eslami. (In Arabic)

[12] Ibn Faris, A. (1983). Mu'jam maqayis al-luqah (1st ed., Vol. 6). Iran, Qom: Daftar Tabiliqat Eslami Hawzah Ilmiyah Qom. (In Arabic)

[13] Ibn Manzur, M. (1993). Lisan al-Arab (3rd ed.). Lebanon, Beirut: Dar al-fikr liltaba’a wa al-nashr wa al-tawzi’. (In Arabic)

[14] Jawhari, I. (1989). Al-Sihah taj al-luqah wa sihah al-arabiyah (1st ed.). Beirut: Dar el ilm lilmalayin. (In Arabic)

[15] Katuziyan, N. (1993). General rules governing agreements (2nd ed., Vol. 1). Tehran: Bahmanshir. (In Persian)

[16] Katuziyan, N. (2003). Property and ownership (6th ed.). Iran, Tehran: Mizan. (In Persian)

[17] Khamenei, S.M. (1991). Public ownership. Tehran: Tak. (In Persian)

[18] Khoei. S.A. (n.d.). Misbah al-fiqaha (Vol. 3), Nur software collection. n.d. (In Arabic)

[19] Langeroudi, M. (1999). Property law. Tehran: Gooya Institute for Indexing Scientific and Research Studies. (In Persian)

[20] Makarem Shirazi, N. (1995). Anwar al-fiqahah, kitab al-khums wa al-anfal (1st ed.). Iran, Qom: Entesharat madreseh Imam Ali Ibn Abi Talib (a.s.). (In Arabic)

[21] Makarem Shirazi, N. (2005). Istifta’at jadid (2nd ed., Vol. 2). Iran, Qom: Entesharat madreseh Imam Ali Ibn Abi Talib (a.s.).

[22] Meshkini, M.A. (2000). Mustalahat al-fiqh. Qom: Daftar nashr al-Hadi. (In Arabic)

[23] Moein, M. (1995). Persian dictionary; one-volume extract. Tehran: Sahel.

[24] Montazeri Najafabadi, H. (1988). Islamic jurisprudential bases of Islamic governments (1st ed., Vol. 6) (M. Salavati and A. Shakuri, Trans.). Iran, Qom: Kayhan Institute. (In Persian)

[25] Muhaqqiq Damad, S.M. (1985). Qawa’id fiqh (12th ed., Vol. 2). Iran, Tehran: Markaz nashr ulum eslami. (In Persian)

[26] Muhaqqiq Hilli, N. (1987). Sharayi’ al-islam fi masa’il al-halal wa al-haram (Vol. 1). Qom: Esmailiyan Institute. (In Arabic)

[27] Muqniyah, M. (2000). Al-Fiqh al-madhahib al-khamsah (10th ed., Vol. 1). Lebanon, Beirut: Dar al-Tayyar al-Jadid; Dar al-Jawad. (In Arabic)

[28] Musawi Khomeini, S.R. (2004). Tawzih al-masa’il (8th ed., Vol. 2). Iran, Qom: Daftar Tabiliqat Eslami Hawzah Ilmiyah Qom. (In Persian)

[29] Musawi Khomeini, S.R. (2006). Tahrir al-wasilah (2nd ed., Vol. 2) (A. Eslami, Trans.). Iran, Qom: Daftar Tabiliqat Eslami Hawzah Ilmiyah Qom. (In Arabic)

[30] Mustafawi, H. (1981). Al-Tahqiq fi kalamat al-Qur’an al-Karim (1st ed., Vol. 13). Tehran: Markaz al-kitab liltarjumah wa al-nashr. (In Arabic)

[31] Mutahhari, S.M. Fiqh and law; collected works (Vol. 2). Iran, Qom. (In Persian)

[32] Najafi. M. (1983). Jawahir al-kalam fi sharh sharayi’ al-islam (Vol. 7). Beirut: Dar al-ihya’ al-turath al-arab. (In Arabic)

[33] Qomi, M. (1992). Man la yahduruh al-faqih (2nd ed., Vol. 2). Iran, Qom: Daftar Tabiliqat Eslami Hawzah Ilmiyah Qom. (In Arabic)

[34] Raqib Isfahani, H. (1991). Mufradat alfaz al-Qur’an (1st ed.). Lebanon: Dar el ilm; Al-Dar al-shamiyah. (In Arabic)

[35] Samadi Rendi, Y. (2004). Codes, regulations, by-laws, directives and conventions on cultural heritage of Iran (2nd ed.). Tehran: State Cultural Heritage Organization. (In Persian)

[36] Sanhuri, A. (1967). Al-Wasit (Haq al-makkiyah). Cairo: Dar al-nihzah al-arabiya. (In Arabic)

[37] Shahid Awwal, M. (1993). Qawa’id al-fiqh (Vol. 2) (S.M. Sanei, Trans.). Ferdowsi University of Mashhhad. (In Arabic)

[38] Shahid Awwal, M. (1996). Al-Durus al-shar’iyah fi fiqh al-imamiyah (2nd ed., Vol. 2). Iran, Qom: Daftar Tabiliqat Eslami Hawzah Ilmiyah Qom. (In Arabic)

[39] Shahid Thani, Z. (n.d.). Al-Rawza al-bahiyah fi shahrh al-luma’at al-damishqiyah. Lebanon, Beirut: Ihya’ turath al-arabi. (In Arabic)

[40] Taheri, H. (1997). Civil Code (2nd ed., Vol. 2). Iran, Qom: Daftar Tabiliqat Eslami Hawzah Ilmiyah Qom. (In Persian)

[41] Talebi, F. (2004). Cultural-intellectual heritage: an interview with Fatemeh Farahani. Muzehha Journal: 34. (In Persian)

[42] Tusi, A. (1986). Al-Khilaf (1st ed., Vol. 3). Daftar Tabiliqat Eslami Hawzah Ilmiyah Qom. (In Arabic)

[43] Tusi, A. (1986). Tahdhib al-ahkam (4th ed., Vol. 4). Tehran: Dar al-kutub al-islamiyah. (In Arabic)

[44] Yazdi, S.M. (2007). Al-Urwah al-wuthqa ma’a al-ta’liqat (1st ed., Vol. 2). Iran, Qom: Entesharat madreseh Imam Ali Ibn Abi Talib (a.s.). (In Arabic)

[45] Zarrabi, M. (2007). Civil Code. Tehran: Tarh-e novin andisheh.

(In Persian)