الکافی و روایات اسحاق بن محمّد اَحْمَر نَخَعی تلاشی برای شناسایی منبع کلینی در نقل روایات اسحاق

علوم قرآن و حدیث

مقاله 2، دوره 49، شماره 1 - شماره پیاپی 98، فروردین 1396، صفحه 9-28   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v0i0.55271

نویسنده

حمید باقری^*

دانشگاه تهران

چکیده

کلینی در تألیف الکافیِ خود از منابع متعدد مکتوب حدیثی بهره برده است که بررسی آن‌ها می‌تواند در شناسایی هرچه دقیق‌تر روش وی در تدوین کتابش سودمند باشد. نکته جالب توجه آنکه مؤلفان برخی از این منابعش در کتب رجالی افرادی دروغگو و حتی جاعل حدیث معرفی شده‌اند. از جمله آن‌ها، اسحاق بن محمد احمر است که تاکنون هیچ پژوهش مستقلی به روایات منقول از وی در الکافی و منبع کلینی در نقل آن‌ها نپرداخته است. نجاشی دو کتاب أخبار السید و کتاب مجالس هشام را از میان آثار وی معرفی کرده است. از لابلای میراث نُصیریه پنج کتاب دیگر نیز از آثار وی شناخته شده است: کتاب الصراط، کتاب الصلاة، کتاب التنبیه، کتاب باطن التکلیف و کتاب الشواهد. این نوشتار ضمن نگاهی به شخصیت اسحاق و دیدگاه عالمان درباره وی، به روایات کلینی از اسحاق پرداخته و تلاش دارد منبع کلینی را در این باره روشن نماید. بنا بر برخی شواهد، به نظر می‌رسد که از میان این مکتوبات اسحاق، کتاب أخبار السید وی ـ که پیش از انحرافش تألیف شده ـ منبع کلینی در نگارش الکافی بوده است.

کلیدواژه‌ها

محمد بن یعقوب کلینی؛ الکافی؛ منابع؛ اسحاق بن محمد احمر؛ کتاب أخبار السید

مراجع

ابطحی، محمدعلی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب رجال النجاشی، قم: ابن المؤلف، چاپ دوم، 1417 ق.

ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، دار إحیاء الکتب العربیة، 1378 ق.

ابن اثیر، علی بن محمد، اللباب فی تهذیب الأنساب، بیروت: دار صادر، بی‌تا.

ابن بابویه، محمد بن علی، الأمالی، قم: مؤسسة البعثة، 1417 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین وتمام النعمة، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1405 ق.

ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، الموضوعات، تحقیق: عبدالرحمن محمد عثمان، مدینه: المکتبة السلفیة، 1386 ق.

ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، 1390 ق.

ابن شعبه، حسن بن علی، حقائق أسرار الدین، چاپ شده در سلسلة التراث العلوی: مجموعة الحرّانیین، ج 4، تحقیق: ابوموسی وشیخ موسی، لبنان: دار لأجل المعرفة، 2006 م.

ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، تحقیق: سید محمد صادق آل بحرالعلوم، بیروت: دار الأضواء، بی‌تا.

ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب، نجف: المکتبة الحیدریة، 1376 ق/1956 م.

ابن طاووس، علی بن موسی، فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم، قم: منشورات الرضی، 1363.

ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار الفکر، 1415 ق.

ابن غضائری، احمد بن حسین، الرجال، تحقیق: سید محمدرضا حسینی جلالی، قم: دار الحدیث، 1422 ق.

ابن کثیر، اسماعیل بن کثیر، البدایة و النهایة، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1408 ق/1988 م.

ابن ندیم، محمد بن اسحق، الفهرست، تحقیق: ایمن فؤاد سید، لندن: مؤسسة الفرقان للتراث الإسلامی، 1430 ق/2009 م.

ابن ندیم، محمد بن اسحق، الفهرست، تحقیق: رضا تجدد، تهران: امیرکبیر، 1366.

اردبیلی، محمد علی، جامع الرواة و إزاحة الإشتباهات عن الطرق و الأسناد، مکتبة المحمدی، بی‌تا.

افندی، عبدالله بن عیسی بیگ، تعلیقة أمل الآمل، تحقیق: سید احمد حسینی، قم: مکتبة المرعشی، 1410 ق.

آقابزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت: دار الأضواء، چاپ دوم، 1403 ق.

امین، محسن، أعیان الشیعة، تحقیق: حسن امین، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، بی‌تا.

امینی، عبدالحسین، الغدیر، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ چهارم، 1397 ق/1977 م.

بروجردی، علی، طرائف المقال فی معرفة طبقات الرجال، تحقیق: سید مهدی رجائی، قم: مکتبة المرعشی، 1410 ق.

بهبهانی، محمدباقر بن محمد اکمل، تعلیقة بر منهج المقال، چاپ شده در منهج المقال فی تحقیق أحوال الرجال، محمد بن علی استرآبادی، قم: مؤسسة آل البیت، 1422 ق.

تفرشی، مصطفی بن حسین، نقد الرجال، قم: مؤسسة آل البیت (علیه‌السلام)، 1418 ق.

تقی‌الدین حلی، حسن بن علی، رجال،‍ تحقیق: سید محمد صادق آل بحرالعلوم، نجف: منشورات مطبعة الحیدریة، 1392 ق/1972 م.

ثقفی کوفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، تحقیق: سید جلال الدین ارموی، افست: چاپخانه بهمن، بی‌تا.

جدیدی‌نژاد، محمد رضا، معجم مصطلحات الرجال والدرایة، قم: دار الحدیث، چاپ سوم، 1424 ق.

جلی، محمد بن علی، حاوی الأسرار، چاپ شده در سلسلة التراث العلوی، ج 2، تحقیق: ابوموسی وشیخ موسی، لبنان: دار لأجل المعرفة، 2006 م.

حرانی، علی بن حمزة، حجة العارف فی إثبات الحق علی المباین و المخالف، چاپ شده در سلسلة التراث العلوی: مجموعة الحرّانیین، ج 4، تحقیق: ابوموسی وشیخ موسی، لبنان: دار لأجل المعرفة، 2006 م.

حلی، حسن بن سلیمان، مختصر بصائر الدرجات، نجف: منشورات المطبعة الحیدریة، 1370 ق.

خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الکبری، بیروت: مؤسسة البلاغ، 1411 ق.

خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1417 ق/1997 م.

خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بی‌جا، چاپ پنجم، 1413 ق.

ذهبی، محمد بن احمد، المغنی فی الضعفاء، تحقیق: ابوالزهراء حازم القاضی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1418 ق/1997 م.

ذهبی، محمد بن احمد، میزان الإعتدال فی نقد الرجال، تحقیق: علی محمد بجاوی، بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر، 1382 ق/1963 م.

سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الأنساب، تحقیق: عبدالله عمر بارودی، بیروت: دار الجنان، 1408 ق/1988 م.

سید حمیری، اسماعیل بن محمد، دیوان السید الحمیری، تصحیح: ضیاء حسین الأعلمی، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بی‌تا.

شبیری زنجانی، محمدجواد، «لزوم ارزیابی سندی احادیث کافی با استفاده از دروس حضرت آیت الله شبیری زنجانی»، مجله سفینه، 1383، شماره 2.

شریف الرضی، محمد بن حسین، خصائص الأئمة (علیهم السلام)، تحقیق: محمد هادی امینی، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة، 1406 ق.

شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1419 ق.

صاحب‌المعالم، حسن بن زین‌الدین، التحریر الطاووسی، تحقیق: فاضل جواهری، قم: مکتبة المرعشی، 1411 ق.

طبری، محمد بن جریر، دلائل الإمامة، قم: مؤسسة البعثة، 1413 ق.

طوسی، محمد بن حسن، إختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن طوسی، تحقیق: حسن مصطفوی, مشهد: دانشگاه مشهد، 1348.

طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم: دار الثقافة، 1414 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، تحقیق: جواد قیومی، قم: مؤسسة نشر الفقاهة، 1417 ق.

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، طهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ سوم، 1364.

طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1415 ق.

طوسی، محمد بن حسن، فهرست کتب الشیعة و أصولهم، تحقیق: سید عبدالعزیز طباطبائی، قم: مکتبة العلامة الطباطبائی، 1420 ق.

عاملی، علی بن یونس، الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم، تحقیق: محمدباقر بهبودی، المکتبة المرتضویة، 1384 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، إیضاح الإشتباه، تحقیق: محمد حسون، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1411 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، تحقیق: جواد قیومی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1417 ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی اکبرغفاری، طهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ پنجم، 1363.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، 1403 ق.

محمودی، محمدباقر، نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغة، بیروت: مؤسسة الأعلمی، بی‌تا.

مفید، محمد بن محمد، الأمالی، تحقیق: حسین استاد ولی و علی اکبر غفاری، بیروت: دار المفید، چاپ دوم، 1414 ق.

نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1416 ق.

نمیری، محمد بن نصیر (منسوب)، کتاب المثال والصورة، چاپ شده در سلسلة التراث العلوی، ج 1، تحقیق: ابوموسی وشیخ موسی، لبنان: دار لأجل المعرفة، 2006 م.

Anthony, Sean W., “The Mahdī and the Treasures of al-Tālaqān”, Arabica, Brill NV, Leiden, 2012.

Friedman, Yaron, The Nuṣayrī-’Alawīs: An Introduction to the Religion, History and Identity of the Leading Minority in Syria, Brill (Leiden (Boston), 2010.