مصونیت خانوادگی در جرایم علیه اموال و مالکیت

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 4، دوره 46، شماره 2 - شماره پیاپی 97، شهریور 1393، صفحه 97-120   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v46i17.6308

نویسنده

علی مراد حیدری^*

استادیار دانشگاه حضرت معصومه (س)

چکیده

روابط مالی و اقتصادی، واقعیت انکارناپذیر و عاملی تأثیرگذار در روابط خانوادگی است و تعامل متقابلی بین این دو وجود دارد. وجود این رابطه باعث شده که در فقه جزایی و قوانین موضوعه، روابط خانوادگی، در سرنوشت کیفری تعرضات نسبت به اموال مؤثر شناخته شود. در فقه اسلامی، مصونیت خانوادگی تنها در قالب «سقوط حد» در جرم «سرقت» و در محدوده رابطه «پدر – فرزندی» مورد توجه قرار گرفته است. با وجود این، چند مطلب باید مورد بررسی قرار گیرد:
1. تعیین «دامنه روابط خانوادگی» مؤثر در جرایم علیه اموال و مالکیت؛
2. تبیین «قلمرو جرایم علیه اموال و مالکیت» متأثر از روابط خانوادگی؛
3. تشریح «نوع تأثیرگذاری» روابط خانوادگی در جرایم علیه اموال و مالکیت.
در این نوشتار ضمن مبنا قرار دادن تأثیر رابطه خانوادگی در جرم سرقت حدی که بطور مفصل در فقه مطرح شده - و با نگاهی تطبیقی به فقه اهل سنت- ، مسائل سه‌گانه فوق مورد بررسی قرار گرفته‌، و این سوال اساسی مطرح شده که آیا رویکرد قانونی و قضایی موجود در این زمینه، رویکردی مطلوب و صحیح است یا خیر؟
فرضیه مقاله، امکان توسعه کمی و کیفی مصونیت خانوادگی در جرایم علیه اموال و مالکیت، و دستاورد آن، اثبات عدم محدودیت دامنه روابط خانوادگی مؤثر در جرایم علیه اموال به پدر، جد پدری یا مادر و نیز محدود نبودن دامنه جرایم متأثر از روابط خانوادگی به جرم سرقت است؛ پیشنهاد نگارنده، شناسایی مصونیت خانوادگی به عنوان یکی از «معاذیر قانونی عدم مجازات» در قالب احیاء محتوای ماده 227 مکرر قانون مجازات عمومی، و نیز تجدید حیات بند 5 تبصره 2 ماده 8 قانون آیین دادرسی کیفری 1290 شمسی است‌، و صدور قرار موقوفی تعقیب - در صورت وجود رابطه خانوادگی بین بزه‌کار و بزه‌دیده- ، راه‌کار ارائه شده برای تحقق این پیشنهاد است.

کلیدواژه‌ها

خویشاوندی؛ خانواده؛ مصونیت؛ اموال و مالکیت

مراجع

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر للطباعه و النشر والتوزیع، چاپ سوم، 1414ق.

 

الأردبیلی، المولی أحمد (المقدس الاردبیلی)، مجمع الفایدة و البرهان، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، الطبعة الثالثه، 1421ق.

 

الإصفهانی، محمد بن الحسن (فاضل هندی)، کشف اللثام عن قواعد الأحکام، ، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، الطبعة الاولی، 1424ق.

 

الامام الخمینی، روح الله، تحریر الوسیلة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.

 

باهری، محمد، نگرشی بر حقوق جزای عمومی ، تهران انتشارات مجد، چاپ اول، 1380.

 

جلال الدین السیوطی، الدرالمنثور، بیروت، دارالمعرفه، الطبعة الاولی، 1365ق.

 

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح- تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ اول، 1410ق.

 

الحلبی، حمزة بن علی حسینی ( إبن زهره )، غنیة النزوع إلی علمی الاصول والفروع، قم، مؤسسة الإمام الصادق، الطبعة الاولی، 1417ق.

 

الحلبی، أبو الصلاح تقی الدین بن نجم، الکافی فی الفقه، اصفهان، مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین، الطبعة الاولی، 1403ق.

 

الحلی، أبو القاسم نجم الدین (محقق حلی)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران، انتشارات استقلال، الطبعة الخامسه، 1421ق.

 

الحلی، أبو القاسم نجم الدین (محقق حلی)، نکت النهایه، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، الطبعة الاولی، 1412ق.

 

الحلی، محمد بن فهد الاسدی، المهذب البارع فی شرح مختصر النافع، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، الطبعة الاولی، 1407ق.

 

الحلی، حسن بن یوسف ( علامه حلی )، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، الطبعة الاولی، 1419ق.

 

الحلی، حسن بن یوسف ( علامه حلی )، إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، الطبعة الاولی، 1410ق.

 

الحلی، حسن بن یوسف ( علامه حلی )، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، الطبعة الاولی،1420ق.

 

الحلی، حسن بن یوسف ( علامه حلی )، مختلف الشیعه فی احکام الشریعة، قم، مؤ سسة النشر الاسلامی، الطبعةالثانیه، 1413ق.

 

الحلی، أحمد بن إدریس، السرایر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، الطبعة الثانیه، 1411ق.

 

الحلّی، یحیی بن سعید، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سیّد الشهداء العلمیة، 1405ق.

 

الخویی، سید ابو القاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخویی، 1422ق.

 

الدارمی، عبدالله بن بهرام، سنن الدارمی، دمشق، مطبعة الاعتدال، بی‌تا.

 

دفتر آموزش روحانیون و تدوین متون فقهی معاونت آموزش قوه قضاییه، گنجینه آرای فقهی- قضایی، بی‌تا.

 

الدیلمی، حمزة بن عبدالعزیز ( المعروف بسلّار)، المراسم العلویه فی الاحکام العلویه، قم، منشورات الحرمین، الطبعة الاولی، 1404ق.

 

السبزواری، سید عبد الاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، مؤسسة الناشر، الطبعة الرابعة، 1413ق.

 

السیوطی، جلال الدین، الدرالمنثور ، بیروت، دارالمعرفه، الطبعة الاولی، 1365ق.

 

الطباطبایی، السید علی، ریاض المسایل فی بیان أحکام الشرع بالدلایل، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، الطبعة الاولی، 1422ق.

 

الطرابلسی، قاضی عبدالعزیز بن البراج، المهذب، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، الطبعةالاولی، 1406ق.

 

الطوسی، محمد بن الحسن، المبسوط فی الفقه الإمامیة، تهران، الکمتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، الطبعة الثالثه، 1387ق.

 

الطوسی، محمد بن الحسن، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار الکتب العربی، الطبعة الثانیه، 1400ق.

 

الطوسی، محمد بن الحسن، الخلاف، الطبعة الاولی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1407ق.

 

الطوسی، محمد بن علی ( المعروف بابن الحمزه) ، الوسیله إلی نیل الفضیله، ، قم، مکتبة آیةا... المرعشی النجفی، الطبعة الاولی، 1408ق .

 

العاملی، محمد بن الحسن الحر، وسایل الشیعة، الطبعة السادسه، تهران، المکتبة الاسلامیه، 1367

 

العاملی، زین الدین الجبعی (الشهید الثانی) ، مسالک الافهام إلی تنقیح شرایع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیه، الطبعة الاولی، 1413ق.

 

العاملی، محمد بن مکی، ( الشهید الاول )، الدروس الشرعیه ،فی فقه الامامیه، قم، مؤسسةالنشرالاسلامی، الطبعة الثانیه، 1417ق.

 

العکبری البغدادی، محمد بن النعمان (المعروف بالشیخ المفید) ، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.

 

علی آبادی، عبدالحسین، حقوق جنایی، تهران، فردوسی، چاپ دوم، 1385.

 

الفاضل اللنکرانی، الشیخ محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریرالوسیله ( الحدود )، قم، مرکز فقه الأئمة الأطهار، الطبعة الثانیه، 1422ق.

 

القمی، محمد بن علی بن بابویه (المعروف بالصدوق) ، علل الشرایع، قم، کتابفروشی داوری، بی‌تا، (افست شده از روی نسخه مکتبة الحیدریه، نجف اشرف، 1386ق ).

 

الکریمی الجهرمی، علی، الدرالمنضود فی احکام الحدود، (تقریرات أبحاث السید محمدرضا الگلپایگانی)، قم، دارالقرآن الکریم، الطبعة الاولی، 1412ق.

 

الکلینی الرازی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، الطبعة الرابعه، 1407ق.

 

کیدری، قطب الدین محمد بن حسین، إصباح الشیعه بمصباح الشریعه، قم، مؤسسة الامام الصادق، الطبعة الاولی، 1416ق.

 

میرمحمد صادقی، حسین، حقوق کیفری اختصاصی 2(جرایم علیه اموال ومالکیت)، تهران، نشر میزان، چاپ ششم، 1378.

 

نجفی، محمد حسن، جواهرالکلام فی شرح شرایع الإسلام، تهران، دارالکتب الإسلامیه، الطبعةالرابعه، 1374.

 

نجیب الحسنی، محمود، جرائم الاعتداء علی الاموال، بیروت، منشورات الحلبی الحقوقیه، الطبعة الثالثه، 1998م.

 

النسائی، احمد بن علی، سنن النسایی، بیروت، دارالفکر، الطبعة الاولی، 1930م.