بررسی انگیزة باهم آیی واژگانی بر پایه معناشناسی قالبی: نمونة موردی "دست"

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 8، دوره 11، شماره 1، شهریور 1398، صفحه 193-225   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lj.v11i1.67640

نویسندگان

سید حمزه موسوی^{* 1}؛ محمد عموزاده²

¹دانشگاه صنعتی شاهرود

²دانشگاه اصفهان

چکیده

در مقاله حاضر تلاش شده است تا انگیزه­های معناشناختی و کاربردشناختی باهم­آیی واژگانی بر اساس معناشناسی قالبی که مشخص می­کند چه واژه­هایی با واژة "دست" باهم­آیی دارند و چه انگیزه­ شناختی می­تواند توجیه­گر کنار هم قرار گرفتن این واژه­ها باشد، بررسی شود. به عبارت دیگر، پرسش این است آیا انگیزه­ای که واژه­های پایه و باهم­آی را در کنار یک­دیگر نگاه می­دارد، تناسب قالبی بین دو واژه است یا خیر. برای بررسی این مهم لازم است قالب واژه­های باهم­آی و پایه با قالب کل ترکیب مقایسه شود. به این ترتیب، باهم­آیی با واژة "دست" مورد بررسی قرار گرفته و در آن باهم­آیی فعلی و اسمی از یک­دیگر بازشناخته شده­اند. به علاوه، مشاهده شده که هر چند واژة "دست" با برخی از واژه­ها باهم­آیی دارد، اما با واژه­های مترادف آن­ها باهم­آیی ندارد. همچنین، گاهی ساختارهایی وجود دارند که در ظاهر تناسب قالبی ندارند، اما از طریق استعاره و مجاز متناسب می­شوند. گاهی اوقات استعاره و مجاز به واسطة مفاهیم فرهنگی امکان مفهوم­سازی پیدا می­کنند که از آن جمله می­توان به شیطان، استعمار و عالم غیب اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

معناشناسی قالبی؛ باهم آیی واژگانی؛ استعاره؛ مجاز؛ قالب فرهنگی

مراجع

1. افراشی، آزیتا (1379). نگاهی به مسئلة باهم آیی واژگانی. زبان و ادب (7 و 8)، 73-81.

2. پناهی، ثریا (1379). فرآیند باهم آیی در زبان فارسی و نقش ترکیبات باهم‌آینددر آموزش فارسی به غیر فارسی‌زبانان (پایان نامة کارشناسی ارشد). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

3. شهریاری، زهرا (1378). محدودیت باهم آیی واژگان و ترجمه و تحقیق. پایان‌نامة کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی.

4. راسخ مهند، محمد (1390). درآمدی بر زبان شناسی شناختی: نظریه‌ها و مفاهیم. تهران: انتشارات سمت.

5. رسام، میرمحمدحسین (1375). طرح فرهنگ بافتی افعال فارسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد: دانشگاه تهران.

6. مدرس خیابانی، شهرام (1384). بررسی مسئله باهم آیی واژگانی در زبان فارسی. مجموعه مقالات نخستین همایش انجمن زبان شناسی ایران به کوشش دکتر مصطفی عاصی، (صص. 305-322). تهران: دانشگاه تهران.

7. ملانظر، حسین (1369). نقش باهم آیی در ترجمه. پایان نامة کارشناسی ارشد آموزش زبان انگلیسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

8. موسوی، سید حمزه؛ محمد عموزاده و والی رضایی (1394). بررسی واژه "دیدن" بر اساس معناشناسی قالبی. مجله جستارهای زبانی 6(7)، 219 -236.

9. میرعمادی، سیدعلی و مهناز کربلایی صادق (1388). بررسی باهم‌آیی واژگانی در آثار منظوم و منثور مولانا. مجله زبان و زبان‌شناسی 10 (2)، 115-133.

10. نایب لویی، فاطمه و سید مصطفی عاصی و آزیتا افراشی (1394). شبکه معنایی قالب‌بنیاد (فریم-نت) در زبان فارسی. پژوهش های زبان شناسی تطبیقی 5 (9). 261-282.

11. Ausubel, D. P. (1963). The psychology of meaningful verbal learning. New York: Grune and Stratton.

12. Ausubel, D. P. (1968). Educational psychology: a cognitive view. New York: Holt, Rinehart and Winston.

13. Bartlett, F. (1932). Remembering . Cambridge : Cambridge University Press.

14. Bednarek, M. A. (2005). Frames revisited - the coherence-including function of frames. Journal of Pragmatics 37, 685-705.

15. Carter, R. (1998). Vocabulary: applied linguistic perspectives. London: Routledge.

16. Charniak, E. (1975). Organization and inference in a frame-like system of common sense knowledge. Castagnola: ISCS.

17. Cowie, A. P. (1998). Phraseological dictionaries: Some east-west comparisons. In A. P. Cowie, Phraseology: Theory, Analysis and Applications (pp. 209-28). Oxford: Oxford University Press.

18. Cruse, D. A. (1986). Lexical semantics. Cambridge : Cambridge University Press.

19. Crystal, D. (2003). A dictionary of linguistics and phonetics . Oxford: Blackwell Publishing.

20. De Beaugrande, R., & Dressler, W. (1981). Introduction to text linguistics . New York: Longmans.

21. Evans, V., & Green, M. (2006). Cognitive linguistics: an introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press.

22. Fellbaum, C. (2007). Introduction. In C. Fellbaum, Idioms and Collocations (pp. 1-19). London: Continuum.

23. Fillmore, C. J. (1975). An alternative to checklist theories of meaning. Proceedings to the First Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society (pp. 123-131). Amesterdam: Holland.

24. Fillmore, C. J. (1977a). The case for case reopened . In P. Cole, & J. Sadock, Syntax and Semantics 8: Grammatical Relations (pp. 59-81). New York: Academic Press.

25. Fillmore, C. J. (1977b). Scenes-and-frames semantics. In A. Zampolli, Linguistic Structures Processing (Fundamental Studies in Computer Science 5) (pp. 55-81). Amesterdam: North Holland.

26. Fillmore, C. J. (1977c). Topics in lexical semantics. In R. W. Cole, Current Issues in Linguistic Theory. Bloomington: Indiana University Press.

27. Fillmore, C. J. (1982). Frame semantics. The Linguistic Society of Korea: Linguistic in the Morning Calm, 65-137.

28. Fillmore, C. J. (1985). Frames and the semantics of understanding . Quaderni di Semantica 6, 222-254.

29. Fillmore, C. J. (2006). Frame semantics . In K. Allan, Concise Encyclopedia of Semantics (pp. 613-620). Oxford/ Amesterdam: Elsevier.

30. Fillmore, C. J., & Atkins, B. T. (1992). Toward a frame-based lexicon: the semantics of RISK and its neighbors . In A. Lehrer, & E. Kittay, Frames, Fields, and Contrasts (pp. 75-102). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Assoc.

31. Firth, J. R. (1935). The technique of semantics. Transactions of the Philological Society 34 (1), 36-37.

32. Firth, J. R. (1957). Modes of meaning. In F. R. Palmer, Papers in Linguistics (pp. 190-215). London: Oxford University Press.

33. Firth, J. R. (1968). Linguistic analysis as a study of meaning. In F. R. Palmer, Selected Papers of J. R. Firth (pp. 1952-1959). London: Longmans.

34. Geeraerts, D., & Cuyckens, H. (2007). The Oxford handbook of cognitive linguistics. In D. Geeraerts, & H. Cuyckens, Introducing cognitive linguistics (pp. 3-21). Oxford: Oxford University Press.

35. Gelbukh, A., & Kolesnikova, O. (2013). Semantic analysis of verbal collocations with lexical functions. Berlin Heidelberg: Springer-Verlag.

36. Halliday, M. (1966). Lexis as a linguistic level. In C. Bazell, J. Catford, M. Halliday, & R. Robinss, In Memory of J. R Firth (pp. 148-62). London: Longman.

37. Hoey, M. (2005). Lexical priming. London: Routledge.

38. Lakoff, G. (1983). Categories: an essay in cognitive linguistics. In L. S. Korea, Linguistics in the Morning Calm (pp. 139-194). Seoul: Hanshin .

39. Lakoff, G., & Johnson, M. (1980). Metaphors we live by. Chicago: University of Chicago Press.

40. Langacker, R. (1984). Action zones . In "BLS" 10, (pp. 172-188). Berkeley, CA : Berkeley Linguistics Society .

41. Lyons, J. (1995). Linguistic semantics: an introduction. Cambridge : Cambridge University Press.

42. McEnery, A. M., & Wilson, A. (2001). Corpus linguistics. Edinburgh: Edinburgh University Press.

43. Mel’čuk, I. A. (1998). Collocations and lexical functions. In A. Cowie, Phraseology. Theory, Analysis and Applications (pp. 23-53). Oxford: Oxford University Press.

44. Minsky, M. (1975). A framework for representing knowledge. Winston , 211-277.

45. Palmer, H. E. (1931). Embarks on eight-month 'world tour'. Second Interim Report on Vocabulary Selection.

46. Palmer, H. E. (1933). Second interim report on English collocations. Tokyo: Kaitakusha.

47. Partington, A. (2004). Utterly content in each other's company: semantic prosody and semantic preference. International Journal of Corpus Linguistics 9 (1), 131-56.

48. Poulson, S. (2005). Collocations as a language source. A functional and cognitive study in English Phraseology. Unpublished PhD Thesis. Denmark: University of Southern Denmark.

49. Rumelhart, D. E. (1975). Notes on a schema for theories. In Bobrow and Collins (pp. 211-236).

50. Ruppenhofer, J., Baker, C. F., & Fillmore, C. J. (2003). Collocational information in the FrameNet database. Proceedings of the Tenth EURALEX International Congress (pp. 359-369). Copenhagen, Denmark: EURALEX 2002.

51. Sandomirskaya, I., & Oparina, E. (1996). Russian restricted collocations: an attempt of frame approach. Euralex 96 proceedings , (pp. 273-282).

52. Schank, R., & Abelson, R. (1977). Scripts, plans and understanding. Hillsdale N. J. : L. Erlbaum.

53. Sinclair, J. (1991). Corpus, concordance and collocation. Oxford: Oxford University Press.

54. Stubbs, M. (2002). Word and phrases. Corpus studies of lexical semantics. Melbourne: Blackwell.

55. Telia, V., Bragina, N., Oparina, E., & Sandomirskaya, I. (1994). Lexical collocations: denominative and cognitive aspects. In W. Martin, W. Meijs, M. Moerland, E. Pas, P. Sterkenburg, & P. Van Vossen, Euralex 1994. Proceedings papers submitted to the 6th Euralex International Congress on Lexicography in Amesterdam (pp. 369-377). Amesterdam.

56. Wilks, Y. (1980). Frames, semantics, and novelty. In Metzing (pp. 134-163).

57. Winogard, T. (1975). Frame representations and the relative-procedural controversy. In Bobrow and Collins (pp. 185-210).