دلالت آیه عالم الغیب بر گستره علم پیامبر اکرم (ص)

علوم قرآن و حدیث

مقاله 1، دوره 49، شماره 1، فروردین 1396، صفحه 53-74   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v0i0.23487

نویسندگان

سید مرتضی حسینی شاهرودی؛ آسیه جمالی شوراب^*

فردوسی مشهد

چکیده

مساله علم نبی اکرم و خصوصاً گستره علم غیب ایشان، از مسائلی است که همواره اذهان پژوهشگران را به خود مشغول داشته و پرسش‌هایی را فراروی آن‌ها نهاده است. در این نوشتار با بررسی مفاد آیه عالم الغیب با رویکرد عقلی و عرفانی اثبات می‌شود که لازمه خلافت الهی و مقام اصطفاء، احاطه علمی بر همه حقایق عالم هستی است و نیز اقتضای اشرف مخلوقات عالم هستی بودن اتصاف به صفات خداوند متعال و از جمله اتصاف به علم اوست.

کلیدواژه‌ها

پیامبر اکرم؛ انسان کامل؛ علم غیب؛ خزانه علم؛ مفاتیح غیب

مراجع

قرآن کریم.

ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبه‌الله، شرح نهج‌البلاغه، تحقیق محمدابوالفضل ابراهیم، قم، انتشارات اسماعیلیان، چاپ اول، 1378.

ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت، دار الکتب العربی، 1412 ق.

ابن سینا، حسین‌ بن ‌عبدالله، شفاء، قم، انتشارات بیدار، 1400 ق.

ابن عاشور، محمد بن طاهر، تفسیر التحریر و التنویر، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.

ابن فارس، احمدبن فارس، معجم مقاییس اللغه، محقق: عبدالسلام محمد هارون، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1404 ق.

ابن منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارصادر، چاپ سوم، 1414 ق.

ابوالفتوح رازی، حسین ‌بن ‌علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق محمدجعفر یاحقی‌ـ محمدمهدی ناصح، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1408 ق.

ابی داودالطیالیسی، سلیمان بن داود، مسند ابی داود الطیالیسی، بیروت، دار المعرفه، بی‌تا.

اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه (قرن اول تا پایان قرن هفتم هجری)، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388.

آشتیانی، جلال‌الدین، شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1370.

آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق علی عبدالباری عطیه، دارالکتب العلمیه، بیروت، چاپ اول، 1415 ق.

آملی، حیدر بن علی، جامع الاسرار و منبع الانوار به انضمام رساله نقد النقود فی معرفه الوجود، انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1368.

بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التاویل، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1418 ق.

ترمذی، محمدبن عیسی، سنن الترمذی، التحقیق عبدالوهاب عبدالطیف، بیروت، داارالفکر، 1403 ق.

جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، تحقیق و تنظیم محمد صفایی، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ دوم، 1385.‌

جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی قرآن مجید، تحقیق و تنظیم حسین شفیعی، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ چهارم، 1379.

جوادی آملی، عبدالله، شرح حکمت متعالیه اسفار اربعه، تهران، انتشارات الزهرا (س)، چاپ اول، 1372.

جوادی آملی، عبدالله، همتایی قرآن واهل بیت، قم، اسراء، 1389.

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تحقیق محمد الرازی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

حسینی شاهرودی، مرتضی، آشنایی با عرفان اسلامی، مشهد، آفتاب دانش، چاپ اول، 1384.

حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق سیده‌اشم رسولی محلاتی، قم، انتشارات اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1415 ق.

خمینی، روح‌الله، التعلیقة علی الفوائد الرضویة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1417 ق.

خمینی، روح‌الله، امامت و انسان کامل از دیدگاه امام خمینی (ره)، تدوین فروغ السادات رحیم‌پور، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1381.

خمینی، روح‌الله، آداب الصلوه، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1370.

خمینی، روح‌الله، شرح دعاء السحر، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1374.

رازی، فخرالدین بن محمد، مفاتیح الغیب، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420 ق.

رازی، قطب‌الدین محمد و صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، رسالتان فی التصور والتصدیق، تحقیق مهدی شریعتی، قم، اسماعیلیان، 1416 ق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دمشق و بیروت، دارالعلم و الدار الشامیه، چاپ اول، 1412 ق.

زمخشری، محمودبن عمر، الکشاف عن حقائق عوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوم، 1407 ق.

سبحانی تبریزی، جعفر، منشور جاوید قرآن، قم، دارالقرآن الکریم، چاپ اول، 1410 ق.

سبزواری، هادی بن مهدی، شرح المنظومه، حواشی محمدتقی آملی، بی‌جا، دارالمرتضی لنشر، بی‌تا.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، 1404 ق.

شجاعی، محمد، انسان و خلافت الهی، تهران، موسسه خدمات فرهنگی رسا، 1372.

شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، تحقیق صبحی صالح، قم، هجرت، 1414 ق.

شوشتری، نور الله بن شریف‌الدین، احقاق الحق و ازهاق الباطل، با تحقیق و تعلیق مرحوم آیه الله سید شهاب الدین مرعشی، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی، 1406 ق.

صادقی ارزگانی، محمد امین، سیمای اهل بیت علیهم السلام درعرفان امام خمینی رحمه الله، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، موسسه چاپ ونشر عروج، 1387.

صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الربعه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1410 ق.

صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، المبدا و المعاد، مقدمه و تصحیح جلال‌الدین آشتیانی، تهران، انجمن فلسفه ایران، 1354.

صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، قم، انتشارات بیدار، 1366.

صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، شرح اصول الکافی (صدرا)، با تحقیق و تصحیح محمد خواجوی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1383.

صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، کتاب الحجه، بیروت، موسسه التاریخ العربی، بی‌تا.

طباطبایی، علی، انسان کامل و معرفت امام و امامت در کلمات دُرَربار حضرت ثامن الحجج علی بن موسی الرضا علیهما السلام، قم، مطبوعات دینی، 1386.

طباطبائی، محمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.

طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن،‌ قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزة علمیة، چاپ پنجم، 1417 ق.

طباطبائی، محمدحسین، بدایه الحکمه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1404 ق.

طباطبائی، محمدحسین، نهایه الحکمه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1404 ق.

طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، بیروت، دار احیاء تراث العربی، 1404 ق.

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع ‌البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق با مقدمه محمدجواد بلاغی، تهران، انتشارت ناصرخسرو، چاپ سوم، 1372.

طبری، محمدبن جریر، جامع البیان فی التفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، چاپ اول، 1412 ق.

طریحی،‌ فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تحقیق سیداحمد حسینی، تهران، کتابفروشی مرتضوی،‌ چاپ سوم، 1375.

طوسی، محمد بن ‌حسن، التبیان فی ‌تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.

فیومی، احمدبن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر الرافعی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، بی‌جا، دارالکتب الاسلامیه، 1388 ق.

گنجی، حسین، امام‌شناسی، محقق: مجید فولادی، قم، مجمع جهانی شیعه‌شناسی، 1386.

مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار،‌ بیروت، مؤسسه الوفاء، 1403 ق.

مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، مرآه ‌العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم، 1363.

مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360.

مظفر، محمدحسین، علم امام، ترجمه علی شیروانی هرندی، تهران، الزهراء، بی‌تا.

میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار وعده الابرار، تحقیق علی اصغر حکمت، تهران، انتشارت امیرکبیر، چاپ پنجم، 1371.

نادم، محمد حسن، علم امام (مجموعه مقالات)، قم، دانشگاه ادیان ومذاهب، 1388.

نسایی، احمد بن علی، خصایص امیرالمومین علی بن ابی طالب رضی الله عنه، تهران، بی‌نا، بی‌تا.

هیثمی، علی بن ابوبکر، مجمع الزواید ومنبع الفوائد، بیروت، دار الکتب العربی، 1967 م.