بازتحلیلی نقشگرا از دوگان‌سازی واژبستی مفعول در فارسی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 9، دوره 11، شماره 1، شهریور 1398، صفحه 227-259   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2019.28775

نویسنده

فرهاد معزی پور^*

دانشگاه صنعتی شاهرود

چکیده

 
در زبان فارسی به حضور همزمان مفعول رایی و یک واژه‌بست دوگان‌سازی واژه‌بستی اطلاق‌‌می‌شود. در این مقاله نشان‌خواهیم‌داد که ارائۀ یک تحلیل دستوری صحیح از این فرایند منوط است به تمایزی که میان مرز بند و جمله قائل می‌شویم. هم‌نمایگی مفعول رایی و واژه‌بست ضمیری در حوزۀ بند، ذیل عنوان دوگان‌سازی قرار می‌گیرد؛ در‌حالی ‌که اگر رابطۀ هم‌نمایگی میان این دو سازه در حوزۀ جمله قرار بگیرد فرایند موردنظر، چپ‌نشانی است که به موجب آن گروه اسمی نشانه‌گذاری‌شده با «را» به حاشیۀ چب بند منتقل ‌شده و نقش آن در مقام مفعول را همان واژه‌بست در درون بند بر عهده‌ می‌گیرد. شاید بتوان بارزترین وجه تمایز میان دو ساخت دوگان‌سازی مفعول و چپ‌نشانی آن را، حضور یک وقفۀ آوایی در مورد دوم دانست.

کلیدواژه‌ها

مضاعف‌سازی؛ چپ‌نشانی؛ واژه‌بست؛ مفعول؛ بند؛ جمله

مراجع

1. بهرامی، فاطمه و والی رضایی. (1393). ”تبیین دستوری نمایه‌سازی مفعول در زبان فارسی“، پژوهش‌های زبانی، س. 6، ش. 2(11)، صص. 1-18.

2. -----------، رضایی، والی و عادل رفیعی، (1392). ”معرفگی و نمایه سازی مفعول در زبان فارسی“، پژوهش‌های زبانی، س.4، ش. 2. صص. 2-19.

3. جهان‌پناه، سیمین‌دخت. (1380). ”ضمیر متصل ”-ش“ و ”داشتن“، دو گرایش تازه در فارسی گفتاری امروز تهران“، زبان‌شناسی، ش. 31، صص. 19-42.

4. دبیرمقدم، محمد، (1384). ”پیرامون «را» در زبان فارسی“، تجدید چاپ‌شده در دبیرمقدم، پژوهش‌های زبان‌شناختی فارسی، صص.83-146، مرکز نشر دانشگاهی.

5. راسخ‌مهند، محمد. (1385). ”پی‌بست‌های ضمیری در زبان فارسی“، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه بوعلی سینا، ش. 11-12، صص. 9-38.

6. ---------------. (1389). ”واژه‌بست‌های فارسی در کنار فعل“، پژو‌هش‌های زبان‌شناسی، ش. 2، صص. 75-85.

7. --------------. (1392). ”واژه‌بست‌ها به عنوان نشانۀ مطابقۀ فاعلی در فارسی“، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی واژه‌بست در زبان‌های ایرانی، به کوشش محمد راسخ‌مهند، انجمن زبان‌شناسی ایران، تهران: نشر نویسۀ پارسی، صص. 61-78.

8. گلچین‌عارفی، مائده، (1390). ”بررسی ساخت غیرشخصی در زبان فارسی“، دستور، ش. 7، صص. 162-182.

9. مزینانی، ابوالفضل، کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه و ارسلان گلفام، (1392). ”پی‌بست‌های ضمیری فارسی میانه و ظهور ضمیرگذاری تکراری در این زبان“، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی واژه‌بست در زبان‌های ایرانی، به کوشش محمد راسخ‌مهند، انجمن زبان‌شناسی ایران، تهران: نشر نویسۀ پارسی، صص.99-122.

10. ------------- و شهلا شریفی، (1394). ”بررسی نظام واژه‌بستی ضمیری در زبان فارسی و علل تحوّل آن“، جستار‌های زبانی، ش. 4 (25)، صص. 275-305.

11. مفیدی، روح‌الله، (1386). ”تحوّل نظام واژه‌بستی در فارسی میانه و نو“، دستور، ش. 3، صص. 133-152.

12. Ariel, Mira. 2001. Accessibility theory: An overview. In Text Representation Linguistic and psycholinguistic aspects, Ted Sanders, Joost Schilperoord & Wilbert Spooren (eds), 29-87. Amsterdam: John Benjamins.

13. Belloro, Valeria. 2015. To the Right of the Verb: An Investigation of Clitic Doubling and Right Dislocation in three Spanish Dialects. London: Cambridge Scholars Publishing.

14. Boyce, Mary. 1964, Some middle Persian and parthian construction with governed pronouns". In Dr. J.M. Unvala Memorial Volume. Bombay. 48-56.

15. Bresnan, Joan & Mchombo, Sam. 1987. Topic, pronoun, and agreement in Chicheŵa. Language 63 (4), 741-782.

16. Brunner, Christopher. 1977. A Syntax of Western Middle Iranian Languages. Caravan.

17. Capone, Alessandro. 2003. Theories of presuppositions and presuppositional clitics. In Perspectives on Dialogue in the New Millennium, Peter Kühnlein, Hannes Rieser & Henk Zeevat (eds), 111–133. Amsterdam: John Benjamins.

18. ---------------------------. 2013. The pragmatics of pronominal clitics and propositional attitudes. Intercultural Pragmatics, 10(3): 459-485.

19. Chomsky, Noam. 1981. Lectures on Government and Binding: The Pisa Lectures. Holland: Foris Publications.

20. Creissels, Denis. 2001. A typology of subject marker and object marker systems in African languages. Paper presented at International Symposium: Typology of African Languages, Koln, 21-24 May.

21. David, Oana. 2015. Clitic doubling and differential object marking. Constructions and Frames 7(1), 103–135.

22. Foley, W. 2007. A typology of information packaging in the clause. In Language Typology and Syntactic description, Timothy Shopen (ed), vol 1, 362-446. Cambridge: Cambridge University Press.

23. Gabriel, Christoph & Rinke, Esther. 2010. Information packaging and the rise of clitic doubling in the history of Spanish. In Diachronic Studies on Information Structure Language Acquisition and Change, Gisella Ferraresi & Rosemarie Lühr (eds), 63-86. Berlin: Mouton de Gruyter.

24. Ganjavi, Shadi. 2007. Direct Objects in Persian. PhD dissertation, University of Southern California.

25. Ghomeshi, Jila. 1997. Topics in Persian VPs. Lingua 102 (2-3): 133-167.

26. Givon, Talmy. 1976. Topic, pronoun and grammatical agreement. In Subject and Topic, Charles Li (ed), 149-188. New York: Academic Press.

27. Guentcheva, Zlatka. 2008. Object clitic doubling constructions and topicality in Bulgarian. In Clitic Doubling in the Balkan Languages, Dalina Kallulli & Liliane Tasmowski (eds), 203-223. Amsterdam: John Benjamins.

28. Gutierrez-Rexach, Javier. 1999. The formal semantics of clitic doubling. Journal of Semantics 16 (4), 315-380.

29. Haig, Geoffrey. 2018a. The grammaticalization of object pronouns: Why differential object indexing is an attractor state. Linguistics 56(4), 781–818.

30. ---------------------. 2018b. Grammaticalization and inflectionalization in Iranian. In Grammaticalization from a Typological Perspective, Heiko Narrog & Bernd Heine (eds), 57-79. OUP.

31. ---------------------. 2008. Alignment Change in Iranian Languages: A Construction Grammar Approach. Berlin: Mouton de Gruyter.

32. Haspelmath, Martin. 2013. Argument indexing: A conceptual framework for the syntactic status of bound person forms. In Languages Across Boundaries, Dik Bakker & Martin Haspelmath (eds), 197-226. Berlin: Mouton de Gruyter.

33. Hill, Virginia & Tasmowski, Liliane. 2008. Romanian clitic doubling: A view from pragmatics-semantics and diachrony. In Clitic Doubling in the Balkan Languages, Dalina Kallulli & Liliane Tasmowski (eds), 135-163. Amsterdam: John benjamins.

34. Hopper, Paul & Traugott, Elizabeth C. 2003. Grammaticalization. Cambridge: CUP.

35. Jügel, Thomas. 2016. Enclitic pronouns in Middle Persian and the placeholder construction. Journal of Language and Inscription 1(1), 41-63.

36. Jügel, Thomas. 2015. Die Entwicklung der Ergativkonstruktion im Alt- und Mitteliranischen. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.

37. Jügel, Thomas. 2009. Ergative Remnants in Sorani Kurdish. Orientalia Suecana 58, 142-158.

38. Jügel, Thomas & Samvelian, Pullet. (to appear). The evolution of verbal agreement in Iranian languages. In Proceedings of the First North American Conference in Iranian Linguistics, Stony Brook University.

39. Kallulli, Dalina. 2008. Clitic doubling, agreement and information structure: The case of Albanian. In Clitic Doubling in the Balkan Languages, Dalina Kallulli & Liliane Tasmowski (eds), 209-248. Amsterdam: John Benjamins.

40. Kallulli, Dalina. 2000. Direct object clitic doubling in Albanian and Greek. In Clitic Phenomena in European Languages, Frits Beukema & Marcel den Dikken (eds), 209–248. Amsterdam: John Benjamins.

41. Kazeminejad, Ghazaleh. 2014. Pronominal Complex Predicates in Colloquial Persian. MA Thesis, University of Kentucky.

42. Key, Gregory. 2008. Differential object marking in a Medieval Persian text. In Aspects of Iranian Linguistics, Simin Karimi, Vida Samiian & Donald Stilo (eds), 227-249. London: Cambridge Scholars Publishing.

43. Kramer, Ruth. 2014. Clitic doubling or object agreement: The view from Amharic. Natural Language and Linguistic Theory 32 (2), 593-634.

44. Krifka, Manfred & Musan, Renate. 2012. Information structure: Overview and linguistic issues. In The Expression of Information Structure, Manfred Krifka & Renate Musan (eds), 1-44. Berlin: Mouton de Gruyter.

45. Lambrecht, Knud. 2001. Dislocation. In Language Universals and Language Typology: An International Handbook, Martin Haspelmath, Ekkehard Konig, Wulf Osterreicher & Wolfgang Raible (eds), 1050-1078. Berlin: Mouton de Gruyter.

46. -----------------------. 2000. When subjects behave like objects. Studies in Language 24 (3), 611-682.

47. -----------------------. 1994. Information Structure and Sentence Form: Topic, Focus, and the Mental Representation of Discourse Referents. Cambridge: CUP.

48. Lazard, Gilbert. 1998. Actancy. Berlin: Mouton de Gruyter.

49. --------------------. 1992. A Grammar of Contemporary Persian. Mazda Publisher.

50. --------------------. 1963. La langue des plus anciens monuments de la prose persane. Paris: C. Klincksieck

51. Mahootian, Shahrzad & Gebhardt, Lewis, 2018. Revisiting the status of -eš in Persian. In Trends in Iranian and Persian Linguistics, Alireza Korangy & Corey Miller (eds), 263-276. Berlin: Mouton de Gruyter.

52. Nichols, Johanna. 1986. Head-marking and dependent-marking grammar. Language 62 (1), 56-119.

53. Nikolaeva, Irene & Dalrymple, Mary. 2011. Objects and Information Structure. CUP.

54. Paul, Ludwig. 2013. A Grammar of Early Judaeo-Persian. Reichert Verlag

55. ----------------. 2008. Some remarks on the Persian suffix -ra as a general and historical linguistic issue. In Aspects of Iranian Linguistics, Simin Karimi, Vida Samiian & Donald Stilo (eds), 329-337. London: Cambridge Scholars Publishing.

56. ------------------. 2003. Early Judaeo-Persian in a historical perspective: The case of the prepositions be, u, pa(d), and the suffix -ra. In Persian Origins: Early Judaeo-Persian and the Emergence of New Persian, Ludwig Paul (ed), 177-194. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.

57. Samvelian, Pollet & Tseng, Jesse. 2010. Persian object clitics and the syntax-morphology interface. In Proceedings of the 17th International Conference on Head-Driven Phrase Structure Grammar, Stefan Müller (ed), 212-232. Stanford: CSLI Publications.

58. Schick, Ivanka P. 2000. Clitic doubling constructions in Balkan-Slavic languages. In Clitic Phenomena in European Languages, Frits Beukema & Marcel den Dikken (eds), 259-292. Amsterdam: John Benjamins.

59. Siewierska, Anna. 2004. Person. Cambridge: CUP.

60. ----------------------. 1999. From anaphoric pronoun to grammatical agreement marker: Why objects don't make it. Folia Linguistica 33 (1-2), 225-251.

61. van Gelderen, Elly. 2011. The Linguistic Cycle. OUP.

62. Van Valin, Robert D. 2005. Exploring the Syntax-Semantics Interface. Cambridge: CUP.

63. Vazquez Rozas, Victoria & Garcia Salido, Marcos. 2012. A discourse-based analysis of object clitic doubling in Spanish. In Grammaticalization and Language Change: New reflections, Kristin Davidse, Tine Breban, Lieselotte Brems & Tanja Mortelmans (eds), 271-298. Amsterdam: John Benjamins.