بررسی بن‏مایۀ داستانیِ «سرکشی و تباهی» در شاهنامۀ فردوسی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 5، دوره 42، شماره 4 - شماره پیاپی 167، بهمن 1388، صفحه 105-125   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v42i4.4225

نویسنده

جعفری جعفری^*

چکیده

در بررسی‏های انجام‏شده، واحد بن‌مایه‌ایِ سرکشی و تباهی طرحی داستانی را تشکیل می‌دهد که با پوشش بر یازده داستان شاهنامه، میزان 18/3% از داستان‌های شاهنامۀ فردوسی را به خود اختصاص داده است و از این جهت، دهمین پی‌رفت بزرگ شاهنامه به شمار می‌آید. این ساخت داستانی شامل آرامش آغازین، سرکشی پادشاه ، به زوال افتادن او و آرامش پایانی است. مضمون داستانیِ سرکشی و تباهی با پیشینه‌ای بسیار کهن، ریشه در اسطورۀ گناه آغازین داشته، نوعی آیین پادشاهی مقتدرانه در شاهنامه را نیز به نمایش می‌گذارد. آشکارترین جلوۀ تاریخی این نوع پادشاهی، در دورۀ ساسانی دیده‌می‌شود که از فراوانی حضور داستان‌های متأثّر از این ساخت در عصر ساسانی شاهنامه، به خوبی دریافت می‌گردد. به هر تقدیر، کهنگی و گستردگی مضمون اساطیری این ساخت داستانی، از اسطورۀ گناه آغازین، کهن الگویی ساخته که داستان‌های فراوانی را در ادبیّات ملل جهان تحت تأثیر خود قرار داده است.
کلید واژه‌ها: شاهنامه، ساختارگرایی، پی‌رفت، اسطوره، پادشاهی، بن‏مایۀ سرکشی و تباهی