اثرمجموعه‌ها و اهمیت محیطی آن‌ها در سازند جیرود، جنوب غرب شاهرود و شمال شهمیرزاد، البرز مرکزی

رخساره‌های رسوبی

مقاله 5، دوره 10، شماره 1، شهریور 1396، صفحه 77-98   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/sed.facies.v10i1.50245

نویسندگان

محمود شرفی^{* 1}؛ اسد اله محبوبی¹؛ سید رضا موسوی حرمی¹؛ حسین مصدق²

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه خوارزمی

چکیده

سازند جیرود (فرازنین ـ فامنین) در حوضه البرز مرکزی در شمال ایران گسترش داشته و از رسوبات سیلیسی ـ آواری در پایین و کربناته در بالا تشکیل شده است. بررسی اثرفسیل‌های سازند جیرود به شناسایی 9 اثرمجموعه منجر گردیده که یک روند کلی عمیق شوندگی را نشان می‌دهند. اثرمجموعه‌های Skolithos-Arenicolites، Thalassinoides-Rhizocorallium و Helminthopsis-Chondrites در ماسه‌سنگ‌های سفید تا قرمز با طبقه‌بندی مورب مسطح دو جهتی، ریپل‌های جریانی و موجی بیانگر تشکیل در یک محیط پر استرس و بستر ناپایدار با شاخص رسوب‌گذاری بالا از نوع خلیج دهانه‌ای است. اثرمجموعه‌های Thalassinoides-Arenicolites، Rhizocorallium-Palaeophycus و Arenicolites-Thalasinoides در ماسه‌سنگ‌های فسیل‌دار با طبقه‌بندی مورب تراف و مسطح و HCS‌ نشان دهنده تشکیل در یک موقعیت متوسط ـ پر انرژی حاشیه ساحلی با گردش آب و سطح اکسیژن مناسب و مواد غذایی کافی در بستر رسوبی است. اثرمجموعه‌های Arenicolites-Diplocraterion، Thalassinoides-Rhizocorallium-Palaeophycus، Arenicolites-Thalasinoides، Arenicolites-Protovirgularia و Protovirgularia با تنوع بالای اثرفسیل‌ها در سنگ آهک‌های نازک ـ متوسط لایه تیره رنگ با پوسته‌های فسیلی فراوان بیانگر برقراری شرایط نرمال دریایی با میزان مواد غذایی و اکسیژن کافی در یک موقعیت فلات کم عمق است. 

کلیدواژه‌ها

جیرود؛ اثر فابریک؛ اثر رخساره؛ حاشیه ساحلی؛ فلات؛ خلیج دهانه ای

مراجع

منابع

آقانباتی، ع.، حامدی، ا.ر.، 1373. نقشه زمین شناسی چهار گوش1:250000 سمنان. سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور.

دشتبان، ح.، 1373. گونیاتیت های دونین بالایی (فامنین) از البرز مرکزی. فصلنامه علوم زمین، 14: 43-36.

سعیدی، ا.، اکبر پور، م.ر.،1371. نقشه زمین شناسی چهار گوش 1:100000 کیاسر. سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور.

شرفی، م.، 1393. چینه نگاری سکانسی و دیاژنز سازند جیرود (دونین بالایی) در البرز مرکزی. پایان نامه دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد، 403 ص.

شرفی، م.، محبوبی، ا.، موسوی حرمی، ر.، نجفی، م.، 1390. کاربرد لایه های پرفسیل در تفسیر چینه نگاری سکانسی سازند آیتامیر در ناودیس های شیخ و بی بهره- باختر کپه داغ. فصلنامه زمین شناسی ایران، 17: 47-31.

شرفی، م.، عاشوری، م.، محبوبی، ا.، موسوی حرمی، ر.، نجفی، م.، 1388. چینه نگاری سکانسی سازند آیتامیر (آلبین- سنومانین) در ناودیس های شیخ و بی بهره غرب حوضه رسوبی کپه داغ. مجله علوم دانشگاه تهران، 35: 211-201.

لاسمی، ی.، قوچی اصل، ا.، امین رسولی، ه.، 1383. نهشته های طوفانی آواری و کربناته سازند جیرود در ناحیه تویه ـ دروار (جنوب باختر دامغان). هشتمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، 183-189.

محمد خانی، ح.، و خزایی، م.، 1384. محیط رسوبی و چینه نگاری سکانسی سازند جیرود در دره مبارک آباد و شمال شرق روستای زایگون، (البرز مرکزی). بیست و چهارمین گردهمایی علوم زمین، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 207-212.

هاشمی، س.ح.، و تابع، ف.، 1384. پالینولوژی سازند جیرود در برش چینه شناسی غرب گرمابدر، شمال شرق تهران. نهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، 295-308.

Aguirre, J., Gibert, J.M., & Puga-Bernabeu, A., 2010. Proximal–distal ichnofabric changes in a siliciclastic shelf, Early Pliocene, Guadalquivir Basin, southwest Spain. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 291: 328–337.

Bhattacharya, H.N., & Bhattacharya, B., 2006. A Permo-Carboniferous tide-storm interactive system: Talchir formation, Raniganj Basin, India. Journal of Asian Earth Sciences, 27: 303-311.

Bhattacharya, H.N., & Bhattacharya, B., 2010. Soft-sediment deformation structures from an ice-marginal storm-tide interactive system, Permo-Carboniferous Talchir Formation, Talchir Coalbasin, India. Sedimentary Geology, 223: 380-389.

Bozorgnia, F., 1964. Microfacies and microorganisms of Paleozoic through Tertiary sediments of some parts of Iran. With collaboration of S. Banafti. National Iranian Oil Company Tehran-Iran, 1-22, 158 p.

Bromley, R.G., & Ekdale, A.A., 1984. Trace fossil preservation in flint in the European chalk. Journal of Paleontology, 58: 298-311.

Buatois, L.A., Mangano, M.G., Alissa, A., & Carr, T.R., 2002. Sequence stratigraphic and sedimentologic significance of biogenic structures from a Late Paleozoic marginal- to open-marine reservoir, Morrow Sandstone, subsurface of southwest Kansas, USA. Sedimentary Geology, 152: 99-132.

Dalrymple, R.W., & Choi, K., 2007. Morphology and facies trends through the fluvial marine- transition in tide-dominated depositional systems: A schematic framework for environmental and sequence stratigraphic interpretation. Earth Science Reviews, 81: 135-174.

Dashtgard, S.E., MacEachern, J.A., Frey, S.E., & Gingras, M.K., 2010. Tidal effects on the shoreface: Towards a conceptual framework. Sedimentary Geology, 279: 42-61.

Fabuel-Perez, I., Redfern, J., & Hodgetts, D., 2009. Sedimentology of an intra-montane rift-controlled fluvial dominated succession: The Upper Triassic Oukaimeden Sandstone Formation, Central High Atlas, Morocco. Sedimentary Geology, 218: 103-140.

Frey, R.W., & Howard, J.D., 1986. Mesotidal estuary sequences: A perspective from the Georgia Bight. Journal of Sedimentary Petrology, 56: 911-924.

Fröhlich, S., Petitpierre, L., Redfern, J., Grech, P., Bodin, S., & Lang, S., 2010. Sedimentological and sequence stratigraphic analysis of Carboniferous deposits in western Libya: Recording the sedimentary response of the northern Gondwana margin to climate and sea-level changes. Journal of African Earth Sciences, 57: 279-296.

Fursich, F.T., 1998. Environmental distribution of trace fossils in the Jurassic of Kachchh (Western India). Facies, 39: 46–53.

Fursich, F.T., & Pandey, D.K., 2003. Sequence stratigraphic significance of sedimentary cycles and shell concentrations in the Upper Jurassic–Lower Cretaceous of Kachchh, western India. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 193: 285–309.

Fursich, F.T., Werner, W., & Schneider, S., 2009. Autochthonous to parautochthonous bivalve concentrations within transgressive marginal marine strata of the Upper Jurassic of Portugal. Palaeobiology, Palaeoenvironment, 89: 161–190.

Ghavidel-Syooki, M., 1995. Palynostratigraphy and palaeogeography of a Palaeozoic sequence in the Hassanakdar area, Central Alborz Range, northern Iran. Review of Palaeobotany and Palynology, 86: 91-109.

Gingras, M.K., MacEachern, J.A., & Dashtgard, S.E., 2012. The potential of trace fossils as tidal indicators in bays and estuaries. In: Modern and ancient depositional systems: perspectives, models and signatures (Eds. S.G. Longhitano, D. Mellere and R.B. Ainsworth). Sedimentary Geology, Special Issue, 279: 97-106.

Gingras, M.K., Pemberton, S.G., MacEachern, J.A., & Bann, K.L., 2008. A conceptual framework for the application of trace fossils. In: MacEachern, J.A.,Bann, K.L., Gingras, M.K., & Pemberton, S.G. (eds.), Applied Ichnology. SEPM Short Course Notes, 52: 1–27.

Longhitano, S.G., Mellere, D., Steel, R.J., & Ainsworth, R.B., 2012. Tidal depositional systems in the rock record: A review and new insights. Sedimentary Geology, 279: 2–22.

MacEachern, J.A., & Bann, K.L., 2008. The role of ichnology in refining shallow marine facies models. In: Hampson, G.J., Steel, R.J., Burgess, P.B., & Dalrymple, R.W. (eds.), Recent Advances in Models of Siliciclastic Shallow-Marine Stratigraphy, 90. Society for Sedimentary Geology (SEPM), Tulsa, USA: 73-116.

MacEachern, J.A., & Burton, J.A., 2000. Firmground Zoophycos in the Lower Cretaceous Viking Formation, Alberta: a distal expression of the Glossifungites ichnofacies. Palaios, 15: 387–398.

Malpas, J.A., Gawthorpe, R.L., Pollard, J.E., & Sharp, I.R., 2005. Ichnofabric analysis of the shallow marine Nukhul Formation (Miocene), Suez Rift, Egypt: implications for depositional processes and sequence stratigraphic evolution. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 215: 239–264.

Miall, A.D., 1996. The Geology of Fluvial Deposits: Sedimentary Facies, Basin Analysis and Petroleum Geology. Springer, Berlin, 582 p.

Nouidar, M., & Chellaï, E.H., 2001. Facies and sequence stratigraphy of an estuarine incised-valley fill: Lower Aptian Bouzergoun Formation, Agadir Basin, Morocco. Cretaceous Research, 22: 93-104.

Parras, A., & Casadio, S., 2005. Taphonomy and sequence stratigraphic significance of oyster-dominated concentrations from the San Julian formation, Oligocene of Patagonia, Argentina. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 217: 47–66.

Pemberton, S.G., & Wightman, D.M., 1992. Ichnological characteristics of brackish water deposits. In: Pemberton, S.G. (ed.), Applications of Ichnology to Petroleum Exploration. SEPM Core Workshop Notes, 17: 141–169.

Pollard, J.E., Goldring, R., & Buck, S.G., 1993. Ichnofabrics containing Ophiomorpha: significance in shallow-water facies interpretations. Journal of the Geological Society, 150: 149–164.

Rudriguez-Tovar, F.J., Perez-Valera, F., & Perez-Lopez, A., 2007. Ichnological analysis in high-resolution sequence stratigraphy: The Glossifungites ichnofacies in Triassic successions from the Betic Cordillera (southern Spain). Sedimentary Geology, 198: 293–307.

Seilacher, A., 1967. Bathymetry of trace fossils. Marine Geology, 5: 413–428.

Sharafi, M., Ashuri, M., Mahboubi, A., & Moussavi-Harami, R., 2012. Stratigraphic application of Thalassinoides ichnofabric in delineating sequence stratigraphic surfaces (Mid-Cretaceous), Kopet-Dagh Basin, northeastern Iran. Palaeoworld, 21: 202-216.

Sharafi, M., Longhitano, S.G., Mosaddegh, H., Mahboubi, A., & Moussavi-Harami, R., 2016. Sedimentology of a transgressive mixed-energy (wave/tide-dominated) estuary, Upper Devonian, Geirud Formation (Alborz Basin, northern Iran). IAS Special publications, Wiley Blackwell, In press.

Sharafi, M., Mahboubi, A., Moussavi-Harami, R., Ashuri, M., & Rahimi, B., 2013. Sequence stratigraphic significance of sedimentary cycles and shell concentrations in the Aitamir Formation (Albian–Cenomanian), Kopet-Dagh Basin, northeastern Iran. Journal of Asian Earth Sciences, 67-68: 171-186.

Sharafi, M., Mahboubi, A., Moussavi-Harami, R., Mosaddegh, H., & Gharaie, M.H.M., 2014. Trace fossils analysis of fluvial to open marine transitional sediments: Example from the Upper Devonian (Geirud Formation), Central Alborz, Iran. Palaeoworld, 23: 50–68.

Stöcklin, J., 1968. Structural history and tectonics of Iran: A review. The American Association of Petroleum Geologists Bulletin, 52: 1229-1258.

Taylor, A.M., & Goldring, R., 1993. Description and analysis of bioturbation and ichnofabric. Journal of the Geological Society, 150: 141–148.

Taylor, A.M., Goldring, R., & Gowland, S., 2003. Analysis and application ofichnofabric. Earth-Science Reviews, 60: 227–259.

Uchman, A., & Krenmayr, H.G., 2004. Trace fossils, ichnofabrics and sedimentary facies in the shallow marine Lower Miocene Molasse of Upper Austria. Jahrbuch der Geologischen Bundesanstalt, 144: 233–251.

Uroza, C.A., & Steel, R.J., 2008. A highstand shelf-margin delta system from the Eocene of West Spitsbergen, Norway. Sedimentary Geology, 203: 229–245.

Wehrmann, A., Yılmaz, I., Yalcın, M.N., Wilde, V., Schindler, E., Weddige, K., Saydam Demirtas, G., Özkan, R., Nazik, A., Nalcioğlu, G., Kozlu, H., Karslıoğlu, Ö., Jansen, U., Ertuğ, K., Brocke, R., & Bozdoğan, N., 2010. Devonian shallow-water sequences from the North Gondwana coastal margin (Central and Eastern Taurides, Turkey): Sedimentology, facies and global events. Gondwana Research, 17: 546–560.

Walker, R.G., & Plint, A.G., 1992. Wave- and storm-dominated shallow marine systems. In: Walker, R.G., James, N.P. (eds.), Facies Models: Response to Sea Level Changes. Geological Association of Canada, Newfoundland, 219-238.

Zonneveld, J.P., Gingras, M.K., & Pemberton, S.G., 2001. Trace fossil assemblages in a Middle Triassic mixed siliciclastic-carbonate marginal marine depositional system, British Columbia. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 166: 249-276.