چیستی و مختصات روح ‌الایمان در قرآن و حدیث با تأکید بر دیدگاه علّامه طباطبایی

علوم قرآن و حدیث

مقاله 1، دوره 49، شماره 1، فروردین 1396، صفحه 101-122   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v0i0.52892

نویسندگان

کاوس روحی برندق؛ علی حاجی خانی؛ علی بیدسرخی^*

تربیت مدرس تهران

چکیده

در قرآن کریم و روایات اهل‌بیت (علیهم‌السلام) افزون بر روح عمومی همه انسان‌ها، روحی خاص به اهل ایمان نسبت داده ‌شده است، که «روح الایمان» نامیده می‌شود. مفسّران و شارحان حدیث، هرکدام بر اساس استدلال‌های مختلف دیدگاه‌های متعددی پیرامون آن بیان داشته‌اند. مقاله حاضر با هدف بررسی این دیدگاه‌ها و نمایاندن دیدگاه ثقلین پیرامون چیستی روح الایمان و آثار آن به نگارش درآمده و به این نتیجه دست یافته است که روح الایمان یکی از مراتب روح انسانی است که مبدأ حیات جدید با دامنه‌ها و آثار فرا مادّی از قبیل حیات طیبه، عبودیت، تقوای الهی و بصیرتِ تمیزدهنده میان حق و باطل است و در اثر استکمال مراتب ایمان، آثار ناشی از روح ایمانی متناسب با آن، دارای دامنه‌های وسیع و افزون‌تر از حیث علم و قدرت می‌گردد

کلیدواژه‌ها

روح الایمان؛ مراتب روح انسانی؛ حیات طیّبه؛ قرآن؛ حدیث

مراجع

ابن بابویه، محمد بن علی، إعتقادات الإمامیة، قم: کنگره شیخ مفید، چاپ دوّم، 1414 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ دوّم، 1413 ق.

ابن سیده، علی بن اسماعیل، المحکم والمحیط الأعظم، تحقیق عبدالحمید هنداوی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، بی‌تا.

ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، تحقیق محمّد عبدالسّلام هارون، قم: مکتب الأعلام الإسلامی، چاپ اول، بی‌تا.

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیرالقرآن العظیم، تحقیق سامی بن محمد سلامه، بی‌جا، دارطیبه للنشر و التوزیع، چاپ دوم، 1420 ق.

ابن منظور، محمّدبن مکرّم، لسان العرب، بیروت: دار صادر، چاپ سوّم، بی‌تا.

ابن‌عاشور، محمدطاهر، التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول، 1420 ق.

ابو نعیم اصفهانی، أحمد بن عبدالله، حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء، بیروت، دار الکتاب العربی، 1405 ق.

ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1408 ق.

ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف، البحرالمحیط فی التفسیر، تحقیق محمد جمیل صدقی، بیروت: دارالفکر،1420 ق.

ازهری، محمّدبن احمد، تهذیب اللغه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اوّل، بی‌تا.

استرآبادی، ملامحمّد امین، الحاشیه علی اصول الکافی، تحقیق ملاخلیل قزوینی، علی فاضلی، قم، دارالحدیث، چاپ اوّل، 1430 ق

ایزوتسو، توشی هیکو، مفهوم ایمان در کلام اسلامی، ترجمه زهرا پورسینا، تهران: سروش ، چاپ اول، 1378.

آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق عبدالباری، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اوّل، 1415 ق.

بحرانی اصفهانی، عبدالله بن نورالله، عوالم العلوم والمعارف (مستدرک سیدة النساء إلی الإمام الجواد)، تحقیق محمد باقر موحد ابطحی اصفهانی، قم، مؤسسه الإمام المهدی (عج)، چاپ اول، 1413 ق.

جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ پنجم، 1378.

جوادی، محسن، نظریه ایمان (درعرصه قرآن وکلام)، بی‌جا: معاونت امور اساتید ودروس معارف اسلامی، چاپ اول، 1376.

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغه وصحاح العربیه)، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دارالعلم الملایین، چاپ اوّل، بی‌تا.

جیلانی، رفیع الدّین محمّدبن مؤمن، الذریعه الی حافظ الشریعه، تحقیق محمّدحسین درایتی، قم: دار الحدیث، چاپ اوّل، 1387.

حسن‌زاده آملی، حسن، انسان کامل از دیدگاه نهج‌البلاغه، تهران: الف لام میم، چاپ اول،1383.

حلوانی، حسین بن محمد، نزهة الناظر وتنبیه الخاطر، قم، مدرسة الإمام مهدی (عج)، چاپ اول، 1408 ق.

خطیبی کوشکک، محمد، فرهنگ شیعه، قم، نشر زمزم هدایت، پژوهشکده تحقیقات اسلامی سپاه‌ پاسداران، چاپ دوم، 1378.

خلیل بن احمد، العین، قم، نشر هجرت، چاپ دوم، بی‌تا.

دیلمی، حسن بن محمد، أعلام الدین فی صفات المؤمنین، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1408 ق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، بی‌تا.

زمخشری، محمود بن عمر، الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407 ق.

صادقی تهرانی، محمّد، الفرقان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات فرهنگ اسلامی، چاپ دوّم، 1365.

صدر حاج سید جوادی، احمد، دایره المعارف تشیع، زیرنظر احمد حاج‌ سیدجوادی‌، کامران‌ فانی‌، بهاءالدین‌ خرمشاهی، تهران: سازمان دایه المعارف تشیع، 1368.

صفّار، محمّدبن حسن، بصائرالدرجات فی فضائل آل محمّد (ع)، تحقیق محسن کوچه‌باغی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی، چاپ دوّم، 1404 ق.

طباطبایی، محمّدحسین، الرسائل التوحیدیه، (رساله الوسائط)، بیروت: النعمان، چاپ اوّل، 1999 م.

طباطبایی، محمّدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، 1417 ق،

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو، چاپ سوّم، 1372.

طبری، محمّد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، چاپ اوّل، 1412 ق،

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تحقیق حسن الموسوی خرسان، تهران: دارالکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407 ق،

طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم: دارالثقافه، چاپ اوّل، 1414 ق.

طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیرعاملی و مقدمه شیخ آغابزرگ تهرانی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

طوسی، محمد بن حسن، تمهید الاصول فی علم الکلام، تصحیح عبدالمحسن مشکوه الدینی، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، بی‌چا، 1362.

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تحقیق حسن الموسوی خرسان، تهران: دارالکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407 ق.

عبدالباقی، محمّد فواد، معجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، تهران: نشرپرتو، بی‌چا، 1374.

فخررازی، محمّدبن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم،1420 ق.

فضل الله، محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دارالطباعه و النّشر، چاپ دوّم، 1419 ق.

فولادوند، محمدمهدی، ترجمه قرآن، تهران، دارالقرآن الکریم ، چاپ اوّل، 1415 ق.

فیروزآبادی، محمدبن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اوّل، بی‌تا.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران: مکتبه الصدر، چاپ دوّم، 1415 ق.

قرطبی، محمد بن احمد، الجامع الأحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو، چاپ اوّل، 1374.

کلینی، محمّد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح، علی اکبر غفاری و محمّد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407 ق.

مازندرانی، محمّد صالح، شرح الکافی- الأصول و الروضة (للمولی صالح المازندرانی)، تحقیق و پاورقی ابوالحسن شعرانی، تهران المکتبة الإسلامیة، چاپ اوّل،1382 ق.

مجلسی، محمّد باقر بن محمد‌تقی، بحارالانوار الجامعه لدرر الأخبار الأئمّه الأطهار (ع)، بیروت، دارالحیاء الثراث العربی، چاپ دوّم، 1403 ق.

مجلسی، محمّد باقر بن محمد‌تقی ، مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول (ص)، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ دوّم، 1404 ق.

مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس، تحقیق علی شیری، بیروت: دارالفکر، چاپ اوّل، بی‌تا.

مصطفوی، جواد، ترجمه اصول کافی، تهران: کتاب فرشی علمیه اسلامیه، چاپ اوّل، 1369.

مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ سوّم، بی‌تا.

مفید، محمّدبن محمّد، الفصول المختارة، تحقیق علی میر شریفی، قم: کنگره شیخ مفید، چاپ اوّل، 1413 ق.

نصیرالدّین طوسی، محمّدبن محمّد، قواعد العقائد، به همراه تعلیقات جعفر سبحانی، قم: مؤسّسه‌ امام صادق ع، بی‌چا، بی‌تا.