مراتب علم از دیدگاه ملاصدرا و اسپینوزا

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 3، دوره 46، شماره 2، دی 1393، صفحه 57-81   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v46i2.20809

نویسندگان

زهرا رسولی^{* 1}؛ محمدکاظم علمی سولا²

¹دانشگاه بجنورد

²دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مراتب علم در اندیشه عمده متفکران شرقی و غربی از جایگاه مهمی برخوردار است و متفکران بزرگ به بحث‌های دقیقی در این حوزه پرداخته‌اند. پژوهش حاضر این مسأله را از دیدگاه دو اندیشمند برجسته اسلامی و غربی، ملاصدرا و اسپینوزا مورد مداقه قرار داده است. و مدعی است که گر‌چه این دو اندیشمند به جریان‌های فکری متفاوتی تعلق دارند از جمله اینکه اساساً ملا صدرا بر خلاف اسپینوزا علم را از سنخ وجود بر می‌شمارد و نیز در بحث کلیات، ملاصدرا قائل به اصالت واقع (رئالیزم) و اسپینوزا از اصحاب تسمیه است، اما به رغم این اختلافات، در زمینه‌های خاصی نظریاتی اظهار داشته‌اند که می‌توان آن‌ها را مورد مقایسه قرار داد. از جمله در تقسیم مراتب علم که هر دو فیلسوف بر سه قسم دانسته‌اند، و نیز اینکه در هر یک از این سه مرتبه، مرتبه پیشین و فرو‌تر، خود مقدمه و وسیله تحقق مرتبه پسین و فرا‌تر می‌شود، و نهایتاً سعادت انسان از نظر هر دو متفکر با شهود عقلانی که بالا‌ترین مرتبه علم است، محقق می‌شود. در این جستار، تفصیل این موارد و نیز موارد دیگر از مشابهت‌ها و اختلاف نظرات این دو اندیشمند مورد کنکاش قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

مراتب علم؛ کلیات؛ عقل؛ حس؛ خیال؛ واهمه

مراجع

ابن سینا، حسین ابن عبدالله، الشفاء (الطبیعیات)، قم، مکتبة آیة الله المرعشى، ۱۴۰۴ق.

اسپینوزا، بندیکتوس، اخلاق، ترجمه محسن جهانگیری، تهران، نشردانشگاهی، ۱۳۷۶.

اسپینوزا، بندیکتوس، رساله در اصلاح فاهمه بشر، ترجمه اسماعیل سعادت، تهران، نشر دانشگاهی، ۱۳۷۴.

اسپینوزا، بندیکتوس، شرح اصول دکارت و تفکرات مابعد الطبیعی، ترجمه محسن جهانگیری، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی، ۱۳۸۲.

اسکروتن، راجر، اسپینوزا، ترجمه اسماعیل سعادت، تهران، طرح‌نو، ۱۳۷۶.

آشتیانی، جلال الدین، شرح بر زاد المسافر، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، ۱۳۸۱.

آشتیانی، جلال الدین، شرح حال و آرای فلسفی ملاصدرا، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۸۰.

پارکینسون، جورج هنری ردکلیف، عقل و تجربه از نظر اسپینوزا، ترجمة محمد عبد اللهی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۳.

پارکینسون، جورج هنری ردکلیف، نظریة شناخت اسپینوزا، ترجمة مسعود سیف، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۰ .

جهانگیری، محسن، مجموعه مقالات فلسفه غرب ۳، تهران، حکمت، ۱۳۹۰.

جهانگیری، محسن، مجموعه مقالات، تهران، حکمت، ۱۳۸۳ .

حسن‌زاده آملی، حسن، اتحاد عاقل و معقول، قم، بوستان‌کتاب، ۱۳۸۶.

خسروپناه، عبدالحسین و حسن پناهی‌آزاد، نظام معرفت‌شناسی صدرایی، تهران، پژوهشگاه ‌فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۸.

سبزواری، هادی بن مهدی، اسرار الحکم، قم، مطبوعات دینى، ۱۳۸۳.

سبزواری، هادی بن مهدی، شرح المنظومة، تهران، نشر ناب، ۱۳۶۹-۱۳۷۹.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت، داراحیاء الترات العربی، ۱۴۱۰ .

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة، مشهد، المرکز الجامعى للنشر، ۱۳۶۰.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، المبدأ و المعاد، تهران، انجمن حکمت و فلسفه، ۱۳۵۴.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، المشاعر، تهران، کتابخانه طهورى، ۱۳۶۳.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، زاد المسافر، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، ۱۳۸۱.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، سه رسائل فلسفى، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۸۷ .

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، مفاتیح الغیب، تهران، موسسه تحقیقات فرهنگى، ۱۳۶۳.

فرقانی، محمد کاظم، مسائل فلسفه ‌اسلامی و نوآوری‌های ملاصدرا، دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۸۵.

فروغی، محمد علی، سیر حکمت در اروپا، علمی، ۱۳۶۰.

کاپلستون، فردریک چارلز، تاریخ فلسفه، ترجمه غلامرضا اعوانی، تهران، انتشارات علمی-فرهنگی و سروش، ۱۳۸۰.

هگل، گئورگ ویلهلم فردریش، اسپینوزا از نگاه هگل، ترجمه مسعود سیف، تهران، گفتمان، ۱۳۷۹.

یاسپرس، کارل، اسپینوزا، ‌فلسفه، الهیات و سیاست، ترجمة محمدحسن لطفی، تهران، طرح‌نو، ۱۳۷۵ .

Spinoza, Benedictus de, Spinoza Complete Works, (Ethics) translation by Samuel Shirley, edited, with introduction and notes, by Michael L. Morgan, Hackett Publishing Company. Inc. 2002.

Spinoza, Benedictus de, Spinoza Complete Works, (Treatise on the Emendation of the Intellect, translation by Samuel Shirley, edited, with introduction and notes, by Michael L. Morgan, Hackett Publishing Company. Inc. 2002.

Great Books of the Western World, traslated by, W.H. White, Mortimer J. Adler editor in chief, Encyclopedia Britannica, Inc. 1994.