اتحاد عاقل و معقول از نظرگاه علامه سید ابوالحسن رفیعی قزوینی (ره)

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 3، دوره 46، شماره 2، دی 1393، صفحه 83-99   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v46i2.18075

نویسنده

منیژه عاملی^*

دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

بحث از اتحاد عاقل و معقول یکی از مطالب مهم فلسفه است که در میان نخستین قائلان به اتحاد عاقل و معقول می‌توان از فرفوریوس و ارسطو نام برد که میان مشائین رواج یافته است. اما در میان فیلسوفان مسلمان نخستین کسانی که مساله اتحاد عاقل و معقول را مطرح نمودند کندی و فارابی را می‌توان نام برد، اما ابن سینا در این بحث دیدگاه خاصی دارد. پس از شیخ الرئیس که در مسأله اتحاد عاقل و معقول همه جز صدرالمتألهین با او هم عقیده بوده‌اند و حکمت متعالیه دوره جدیدی برای این بحث است.
صدرالمتالهین در اثبات عاقل و معقول به تقریر برهان تضایف می‌پردازد. علامه رفیعی برهان را به گونه‌ای تحلیل کرده که به ادعای ایشان مراد صدرالمتألهین نیز چیزی جز تحلیل علامه نبوده است اما تفسیر علامه از برهان صدرالمتألهین خود شکلی دارد که کمتر در آثار دیگر شارحان حکمت متعالیه دیده می‌شود که باید گفت که این نظرگاه خاص علامه رفیعی است.

کلیدواژه‌ها

عاقل؛ بسیط، معقول؛ برهان تضایف؛ مرکب؛ اتحاد

مراجع

ابن سینا، حسین ابن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، شرح خواجه طوسی، قم، نشر البلاغه، ۱۳۷۵.

ابن سینا، حسین ابن عبدالله، النجاه فی الحکمه الالهیه، مصر، مطبعه السعاده، ۱۳۵۷.

ابن سینا، حسین ابن عبدالله، الهیات شفا، تصحیح ابراهیم مدکور، الأب قنواتی و سعید زاید، قم، منشورات مکتبه آیت‌الله مرعشی النجفی، ۱۴۰۴ ق.

ابن سینا، حسین ابن عبدالله، الهیات نجات، ترجمه و پژوهش سیدیحیی یثربی، تهران، فکر روز، ۱۳۷۰.

ابن سینا، حسین ابن عبدالله، مبدأ و معاد، تصحیح عبدالله نورانی، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل، ۱۳۶۳.

بهشتی، احمد، تجرید: شرح اشارات و تنبیهات، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۵.

ثقفی تهرانی، میرزاحسن، انسان و اندیشه، تهران، انتشارات هادی، ۱۳۷۱.

حسن‌زاده آملی، حسن، دروس اتحاد عاقل به معقول، تهران، انتشارات حکمت، ۱۴۰۴ ق.

دیبا، حسین، نگرشی نوین به مسأله اتحاد عاقل و معقول، قم، مرکز انتشارات و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۲.

رفیعی قزوینی، سید ابوالحسن، اتحاد عاقل به معقول، مقدمه و تعلیقات حسن حسن‌زاده آملی، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۲.

رفیعی قزوینی، سید ابوالحسن، غوصی در بحر معرفت، تصحیح و پاورقی احمد سیّاح، تهران، انتشارات اسلام، ۱۳۶۲

رفیعی قزوینی، سید ابوالحسن، مجموعه رسائل و مقالات فلسفی، تصحیح و مقدمه غلامحسین رضانژاد، تهران، چاپ سپهر، ۱۳۶۷.

سجادی، سیدجعفر، فرهنگ علوم فلسفی و کلامی، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۵.

سهروردی، یحیی بن حبش، مجموعه مصنفات، تصحیح هانری کربن، تهران، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۹۶ ق.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمه المتعالیه فی اسفار العقلیه الاربعه، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۱۹۸۱ م.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، المبدأ و المعاد، تحقیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۵۴.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، ‌مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، بیروت، مؤسسه التاریخ العربی، ۱۴۱۹ ق.

طباطبایی، محمد حسین، نهایه الحکمه، شرح و ترجمه علی شیروانی، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات، ۱۳۷۶.

مطهری، مرتضی، مجموعه آثار: شرح مبسوط منظومه، قم، انتشارات صدرا، ۱۳۷۴.

ملکشاهی، حسن، ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات، تهران، انتشارات سروش، ۱۳۷۵.