واکاوی فقهی حجیّت رأی ولیِّ فقیه بر ثبوت هلال ماه قمری

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 2، دوره 46، شماره 3 - شماره پیاپی 98، آذر 1393، صفحه 31-47   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v46i18.11487

نویسندگان

علی اکبر ایزدی فرد^{* 1}؛ محمد محسنی دهکلانی²؛ حسین کاویار³

¹استاد دانشگاه مازندران

²استادیار دانشگاه مازندران

³فوق لیسانس حقوق خصوصی ،دانشگاه آزاد اسلامی، واحد میمه، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، میمه، ایران

چکیده

ماه یک تقویم طبیعی برای افراد بشر محسوب می‌شود. بحث ثبوت هلال ماه از مباحثی است که همه انسان‌ها به نوعی به آن نیاز دارند. شرع اسلام نیز برخی اعمال و عبادات مهم را معلّق به ثبوت هلال کرده است. همین نقش کارساز و بنیادین ماه در امور دنیا و آخرت سبب گردیده، مسأله ثبوت هلال در حوزه تفکر اسلامی جایگاه ویژه‌ای بیابد.
سؤالی که پژوهش حاضر بدان می‌پردازد این است که آیا حکم حاکم شرع بر ثبوت هلال ماه حجیت دارد یا خیر؟ در واقع، آیا مردم باید در امر رؤیت هلال به مراجع تقلید خود مراجعه کنند یا امر رؤیت هلال از وظایف حکومت است؟
پیرامون این سؤال، عقاید مختلفی از سوی فقهاء ابراز شده است: طیف مشهور فقهاء حکم حاکم را، چه مستند او در حکم، بیّنه باشد و چه علم خود، حجّت دانسته‌اند. طیفی دیگر، قائل به عدم حجیت حکم حاکم هستند و معتقدند حکم حاکم، چه مستند به بیّنه و چه به تواتر و شیاع و چه به رؤیت و علم خودِ حاکم باشد، حجیت ندارد. طیفی دیگر، معتقدند اگر مستند حاکم در حکم، بیّنه باشد، حکم او حجّت است و اگر مستند به علم و رؤیت خود حاکم باشد، حجّت نیست.
مقاله حاضر در راستای پاسخ به سؤال مطروحه، سعی دارد تا اقوال مطروح و مستندات هر یک را نقد، تحلیل و ارزیابی کند و چنین نتیجه بگیرد که حکم ولی فقیه به ثبوت هلال بر همگان لازم و بلکه واجب است و همه مردم حتی مراجع باید از آن پیروی کنند؛ زیرا ادلّه حجیت حکم حاکم شرع آنان را نیز در برمی‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

حجیت؛ عدم حجیت؛ رؤیت هلال ماه؛ حکومت؛ مرجعیت؛ ولیّ فقیه

مراجع

ابن بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، جامعة المدرسین، چاپ دوم، 1404 ق.

 

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، جماعة المدرسین، بی‌تا.

 

بیهقی، احمد بن حسین بن علی، سنن الکبری، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.

 

حرّعاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشّیعة الی تحصیل مسائل الشّریعة، قم، مؤسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث، چاپ دوم، 1414 ق.

 

حسینی روحانی، محمدصادق، فقه الصادق (ع)، قم، مؤسسه دارالکتاب، چاپ سوم، 1412 ق.

 

حسینی روحانی، محمدصادق، منهاج الصالحین، کویت، مکتبة الألفین، چاپ دوم، 1414 ق.

 

حکیم، محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1404 ق.

 

حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مکتبة الرضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، طبع قدیم، بی‌تا.

 

حلی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب، تحقیق مجمع البحوث الاسلامیة، مشهد، آستان قدس رضوی، 1424 ق.

 

خمینی، روح الله، تحریرالوسیله، قم، دارالکتب العلمیة، چاپ دوم، 1409 ق.

 

خمینی، روح الله، کتاب البیع، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1410 ق.

 

خمینی، روح الله، ولایت فقیه (حکومت اسلامی)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، 1373.

 

خویی، ابوالقاسم، مستند العروه الوثقی (کتاب الصوم)، قم، نشر لطفی، 1407 ق.

 

خویی، ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، نشر مدینه العلم، چاپ بیست و هشتم، 1410 ق.

 

سبزواری، عبدالاعلی، مهذب الاحکام، نجف، مطبعه الآداب، بی‌تا.

 

شهید اول، محمد بن مکّی، الدّروس الشرعیة فی فقه الامامیّه، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اول، 1412 ق.

 

شیخ طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تحقیق سید حسن موسوی، قم، دارالکتب الاسلامیه، 1390 ق.

 

شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، قم، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، 1365.

 

صدر، محمدباقر، الفتاوی الواضحة، تعلیقات توسط سید کاظم حسینی حائری، قم، دارالبشیر، چاپ اول، 1424 ق.

 

طباطبایی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت، مؤسسه الأعلمی، طبع قدیم، چاپ دوم، 1409 ق.

 

عاملی، محمد، مدارک الاحکام، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1410 ق.

 

علیدوست، ابوالقاسم، «نظرات کارشناسانه فقیه در موضوعات احکام»، مجله فقه و حقوق، شماره 3، سال اول، زمستان 1383.

 

عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، المکتبة العلمیة الاسلامیة، تهران، بی‌تا.

 

فنائی، ابوالقاسم، «جایگاه موضوع شناسی در اجتهاد»، فصلنامه نقد و نظر، شماره 5، زمستان 1374.

 

کرکی، علی بن حسین، رسائل الکرکی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1409 ق.

 

ماوردی، علی بن محمد، الاحکام السلطانیة، بیروت، دارالفکر، 1422 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ سی و ششم، 1387.

 

منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، قم، مؤسسه کیهان، چاپ اول، 1409 ق.

 

موسوی خلخالی، محمدمهدی، حاکمیت در اسلام یا ولایت فقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه، چاپ اول، 1422ق.

 

میرزای قمی، ابوالقاسم، قوانین الاصول، تهران، المکتبة الاسلامیة، 1378.

 

نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ دوم، 1365 ق.

 

نراقی، احمد بن محمد مهدی، عوائد الایام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، 1417 ق.

 

نراقی، احمد بن محمد مهدی، مستند الشیعة، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1405 ق.