بررسی و تحلیل مدل تجربی رفتارهای کاهش خطر زلزله خانوارهای شهر تهران

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 2، دوره 4، شماره 3 - شماره پیاپی 15، آبان 1394، صفحه 39-60   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v4i3.41900

نویسندگان

زهرا عسگری زاده¹؛ مجتبی رفیعیان^{* 2}؛ هاشم داداش ‍پور¹

¹تربیت مدرس

²دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

هدف این تحقیق، سنجش ادراک ریسک زلزله و بررسی مدل تجربی متغیرهای تأثیرگذار بر روی رفتارهای کاهش خطر زلزله خانوارهای شهر تهران است. ازآنجاکه ادراک و رفتارهای کاهش زلزله معلول هر دو فرآیندهای فردی و اجتماعی است، در این تحقیق تلفیقی از رویکردهای روانشناسی فرد‌محور و فرهنگی به کار گرفته شد. بدین‌ترتیب مدل نظری تحقیق بر اساس متغیرهای تأثیرگذار از هر دو رویکرد بر روی متغیر وابسته رفتارهای کاهش خطر زلزله شکل گرفت. همچنین رفتارهای کاهش خطر زلزله به‌صورت هر دو رفتارهای عملی و قصد برای آینده بررسی قرار شد. روش تحقیق مورد استفاده توصیفی-تحلیلی بوده است. جهت تحلیل مدل مفهومی و دستیابی به مدل تجربی از روش تحلیل مسیر استفاده شد. ابزار سنجش پرسشنامه با حجم نمونه 267 مورد بود. نتایج نشان داد که میزان ادراک ریسک خانوارها، بالاتر از میانه (1>4.71>7 با میانه نظری 4) می‌باشد. نتایج حاصل از روش تحلیل مسیر بر روی متغیر وابسته رفتارهای عملی کاهش ریسک نشان داد تنها چهار متغیر دانش نسبت به رفتارهای کاهش خطر، درآمد، سن و مالکیت بر رفتارهای عملی کاهش ریسک زلزله اثر مستقیم دارند (P>.05). علیرغم انتظار سایر متغیرهای تحقیق ارتباط معنی‌داری با متغیر وابسته تحقیق نداشتند (P>.05). این نشان می‌دهد که خانوارهای شهر تهران علی‌رغم احساس خطر زلزله، این خطر را تاکنون جدی نگرفته‌‌اند و اقدام عملی مؤثری در این زمینه انجام نداده‌اند. همچنین نتایج حاصل از روش تحلیل مسیر بر روی متغیر وابسته قصد انجام رفتارهای کاهش ریسک در آینده نشان داد چهار متغیر ادراک ریسک، کنترل‌پذیری، میزان اعتماد به مدیریت بحران شهری و طول مدت اقامت در شهر تهران با قصد و نیت رفتارهای کاهش ریسک تأثیر مستقیم داشته‌اند. در میان این متغیرها، تنها تأثیر ادراک ریسک به‌صورت مثبت بود. هم‌چنین در بررسی اثرات غیرمستقیم از طریق متغیر میانه ادراک ریسک، سه متغیر سن، خودکارآمدی، نیاز به محافظت به‌صورت مثبت و تعصبات خوش‌بینانه و درآمد از طریق تأثیر بر روی متغیر میانه ادراک ریسک به‌صورت غیرمستقیم بر روی قصد و نیت رفتارهای کاهش ریسک تأثیرگذارند.

کلیدواژه‌ها

ادراک ریسک؛ رفتارهای تعدیل‌کننده ریسک؛ زلزله شهر تهران؛ روش تحلیل مسیر

مراجع

کلانتری، خلیل؛ 1391. پردازش و تحلیل داده‌ها در تحقیقات اجتماعی و اقتصادی. انتشارات شریف.

Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84(2), 191-215.

Bickerstaff, K. (2004). Risk perception research: Socio-cultural perspectives on the public experience of air pollution. Journal of Environment International, 30(6), 827-840.

Boholm, A. (1998). Comparative studies of risk perception: A review of twenty years of research. Journal of Risk Research, 1(2), 135-136.

Bord, R., & O’Connor, R. (1992). Determinants of risk perceptions of a hazardous waste site. Risk Analysis, 12(3), 411-416.

Brenot, J., Bonnefous, S., & Marris, C. (1998). Testing the cultural theory of risk in France. Risk Analysis, 18(6), 729-739.

Burger, J., & Palmer, M. (1992). Changes in and generalization of unrealistic optimism following experiences with stressful events: Reactions to the 1989 California earthquake. Personality and Social Psychological Bulletin, 18(1), 39–43.

Cho, J., & Lee, J. (2006). An integrated model of risk and risk-reducing strategies. Journal of Business Research, 59(1), 112-120.

Craik, K. (1943). The nature of explanation. Cambridge: Cambridge University Press.

Dake, K. (1992). Myths of nature: Culture and the social construction of risk. Journal of Social Issues, 48(4), 7-31.

Dowling, G. R., & Staelin, R. (1994). A model of perceived risk and intended risk-handling activity. Journal of Consumer Research, 21(1), 119-134.

Duval, T. S., & Mulilis, J. P. (1999). A person-relative-to-event (PrE) approach to negative threat appleals and earthquake preparedness: A field study. Journal of Applied Social Psychology, 29(3), 495-516.

Finucane, M. I., Slovic, P., Mertz, C. K., Flynn, J., & Satterfield, T. A. (2000). Gender, race, and perceived risk: The white male effect. Health, Risk and Society, 2(2), 159-172.

Flynn, J., Slovic, P., & Mertz, C. K. (1994). Gender, race and perception of environmental health risks. Risk Analysis, 14(6), 417-429.

Helweg-Larsen, M. (1999). (The lack of) optimistic bias in response to the Northridge earthquake: The role of personal experience. Basic and Applied Social Psychology, 21(2), 119–129.

Jungermann, H., Pfister, H. R., & Fischer, K. (1996). Credibility information preferences, and information interests. Risk Analysis, 16(2), 251-261.

Kasperson, R. E., Renn, O., Slovic, P., Brown, H. S., Emel, J., Goble, R., Kasperson, J. X., & Ratick, S. J. (1988). Social amplification of risk: A conceptual framework. Risk Analysis, 8(2), 178-187.

Kleinhesselink, R. P., & Rosa, E. A. (1991). Cognitive representations of risk perceptions: A comparison of Japan and the United States. Journal of Cross-Cultural Psychology, 22(1), 11-28.

Kraus, N., Malmfors, T., & Slovic, P. (1992). Intuitive toxicology: Expert and lay judgments of chemical risks. Risk Analysis, 12(2), 215-232.

Lindell, M. K., & Perry, R. W. (2000). Household adjustmrnt to earthquake hazard: A review of the literature. Environment and Behavior, 32(4), 461-501.

Lindell, M. K., & Prater, C. S. (2002). Risk area residents' perceptions and adoption of seismic hazard adjustments. Journal of Applied social Psychology, 32(11), 2377-2392.

Lindell, M. K., & Whitney, D. J. (2000). Correlates of household seismic hazard adjustment adoption. Risk Analysis, 20(1), 13-25.

Loewnstein, G. F., Hsee, C. K., Weber, E. U., & Welch, N. (2001). Risk as feelings. Journal of Psychological Bulletin, 127(2), 267-286.

Marris, C., Langford, I. H., & O’Riordan, T. (1998). A quantitative test of the cultural theory of risk perceptions: Comparison with the psychometric paradigm. Risk Analysis, 18(5), 635-647.

Martin, I. M., Bender, H., & Raish, C. (2007). What motivates individuals to protect themselves from risks? The case of wildland fires. Risk Analysis, 27(4), 887-900.

Martin, I. M., Bender, H., & Raish, C. (2008). Making the decision to mitigate. In W. E. Martin, C. Raish, & B. Kent (Eds.), Wildfire risk: Human perceptions and management implications (pp. 117-141). Washington, DC: Resources for the Future Press.

Martin. I. M., Bender, H., & Raish, C. (2007). What motivates individuals to protect themselves from risks? The case of wildland and fires. Risk Analysis, 27(4), 887-900.

Maslow, A. (1968). Toward a psychology of being (3rd ed.). New York: Van Nostrand Co.

McCaffrey, S. (2004). Thinking of wildfire as a natural hazard. Society & Natural Resources, 17, 509-516.

McFarlane, B. L. (2005). Public perceptions of risk to forest biodiversity. Risk Analysis, 25(3), 543-553.

McGee, T. K., McFarlane, B. L, & Varghese, J. (2009). An examination of the influence of hazard experience on wildfire risk perceptions and adoption of mitigation measures. Society & Natural Resources, 22, 308-323.

Mileti, D. S., & Sorenson, J. H. (1987). Natural hazards and precautionary behavior. In N. Weinstein (Ed.), Taking care: Understanding and encouraging self-protective behavior (pp. 189-207). Cambridge: Cambridge University Press.

Mitchell, A. A., & Dacin, P. A. (1996). The assessment of alternative measures of consumer expertise. Journal of Consumer Research, 23(3), 219-239.

Mulilis, J. P., & Duval, T. S. (1995). Negative threat appeals and earthquake preparedness: Aperson-relative-to-event (PrE) model of coping with threat. Journal of Applied Social Psychology, 25(15), 1319-1339.

Mulilis, J. P., & Lippa, R. (1990). Behavioral change in earthquake preparedness due to negative threat appeals: A test of protection motivation theory. Journal of Applied Social Psychology, 20(8), 619-638.

Pedroso de Lima, M. L. (1993). Percepcao do riscosismico (Unpublished doctoral dissertation). University of Lisbon, Portugal.

Pidgeon, N., Hood, C., Jones, D., Turner, B., & Gibson, R. (1992). Risk perception. In Royal Society Study Group (Ed.). Risk: Analysis, perception and management (pp. 89-134). London: The Royal Society.

Renn, O., & Rohrmann, B. (Eds.). (2000). Cross-cultural risk perception. Dordrecht: Kluwer Publishers.

Rohrmann, B. (1998). The risk notion: Epistemological and empirical considerations. In M. G. Steward & R. E. Melchers (Eds.), Integrated risk assessment: Applications and regulations (pp. 39-46). Rotterdam: Balkama.

Shepperd, J. A., Helweg-Larsen, M., & Ortega, L. (2003). Are comparative risk judgments consistent across time and events? Personality and Social Psychology Bulletin, 29(9), 1169–1180.

Siegrist, M., & Cvetkovich, G. (2000). Perception of hazards: The role of social trust and knowledge. Risk Analysis, 20(5), 713-719.

Siegrist, M., Cvetkovich, G., & Rorh, C. (2000). Salient value similarity, social trust, and risk/benefit perception. Risk Analysis, 20(3), 353-362.

Sjöberg, L. (1999). Risk perception by the public and by experts: A dilemma in risk management. Human Ecology Review, 6(2), 1-9.

Slovic, P. (1987). Perception of risk. Science, 236, 280–285.

Slovic, P. (1993). Perceived risk, trust, and democracy. Risk Analysis, 13(6), 675-682.

Slovic, P. (2000). The perception of risk. London: Earth Scan.

Slovic, P., Fischhoff, B., & Lichtenstein, S. (1979). Rating the risks. Environment, 21(3), 14-20.

Spittal, M., McClure, J., Siegert, R., & Walkey, F. (2005). Optimistic bias in relation to preparedness for earthquakes. Australasian Journal of Disaster and Trauma Studies, 1, 2005–2011.

Thüring, M., & Jungermann, H. (1986). Constructing and running mental models for inferences about the future. In B. Brehmer, H. Jungermann, P. Lourens, & G. Seven (Eds.), New directions in research on decision making (pp. 163-174.). Amsterdam: North-Holland.

US Environmental Protection Agency. (1987). Unfinished business: A comparative assessment of environmental problems. US Environmental Protection Agency, Washington, DC.

Van der Pligt, J. (1996). Perceived risk, optimism and behavior. In J. Georgas, M., Manthouli, E. Besevegis, & A. Kokkevi (Eds.), Contemporary psychology in Europe (pp. 91-102). Seattle, WA: Hogrefe and Huber.

Weinstein, N. D. (1989). Effects of personal experience on self-protective behavior. Psychological Bulletin, 105(3), 31-50.

Wynne, B., Waterton, C., & Grove-White, R. (1993). Public perceptions and the nuclear industry in West Cumbria. Lancaster: Lancaster University.

Zhu, D., Xie, X., & Gan, Y. (2011). Information source and valence: How information credibility influences earthquake risk perception. Journal of Environmental Psychology, 31(2), 129-136.