بررسی رابطه عقد فضولی و انتقال مال غیر

فقه و اصول

مقاله 3، دوره 46، شماره 3 - شماره پیاپی 98، آذر 1393، صفحه 73-95   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v46i18.15991

نویسنده

عباس زراعت^*

دانشگاه کاشان

چکیده

رابطه عقد فضولی و انتقال مال غیر، یکی از مسائل ظریف و در عین حال مهم حقوق مدنی و حقوق جزا است که سکوت قانون‌گذار و تعارض‌های فراوان در متون فقهی‌، حیرت عقول و سرگردانی أفهام را دو چندان ساخته است. در مورد رابطه این دو نهاد، احتمال‌های گوناگونی هم‌چون تباین، تساوی، عمومی و خصوص من وجه و عموم و خصوص مطلق قابل طرح است. از آنجا که تشخیص و تفکیک این دو عنوان، آثار عملی مهمی دارد از جمله این‌که در صورت صدق عنوان «‌انتقال مال غیر» مجازات کلاهبرداری بر آن مترتب می‌شود و از طرفی در مقررات موضوعه و نوشته‌های حقوقی، ملاک روشنی برای تمایز عقد فضولی و انتقال مال غیر ارائه نشده است؛ در این مقاله سعی شده است وجوه تشابه و افتراق آن‌ها روشن گردد تا شاید الهام‌بخش قانون‌گذار برای پیش‌بینی ملاک شخصی در قانون باشد.

کلیدواژه‌ها

انتقال مال غیر؛ عقد فضولی‌؛ اجازه؛ ناقل بودن؛ کاشف بودن

مراجع

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر، موسسة النشر الاسلامی، 1410ق.

ابن حمزه، الوسیلة، در سلسلة الینابیع الفقهیة، مروارید، ج 13، موسسة فقه الشیعة، 1410ق.

اردبیلی، مولی احمد، مجمع الفائدة و البرهان، موسسة النشر الاسلامی، 1410ق.

امامی، سید حسن، حقوق مدنی، تهران، کتابفروشی اسلامی، 1368.

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، موسسة النشر الاسلامی، 1363.

جعفری لنگرودی، محمد جعفر، فلسفه حقوق مدنی، گنج دانش، 1380.

حائری شاه باغ، شرح قانون مدنی، تهران، گنج دانش، 1376.

حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعة الی تحصیل احکام الشریعة، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1983م.

خراسانی، محمد کاظم، حاشیة المکاسب، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، 1406ق.

زراعت، عباس، بطلان در آئین دادرسی کیفری، نشر میزان، 1390

زراعت، عباس، حقوق جزای عمومی تطبیقی، انتشارات فکر سازان، 1384.

شهید اول، محمد بن مکی، غایة المراد، به نقل از حاشیه مکاسب، کمیته تحقیق آثار شیخ انصاری، مجمع الفکر الاسلامی، ج 3، 1429ق.

شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة، موسسه النشر اسلامی، بی‌تا.

شهید اول، محمد بن مکی، القواعد والفوائد، ترجمه دکتر صانعی، دانشگاه مشهد، 1372.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، قم، دارالهدی، بی‌تا.

شهیدی تبریزی، میرزا فتاح، هدایة الطالب الی اسرار المکاسب، قم، دارالفقه للطباعة و النشر، 1386.

شوشتری، مقابس الانوار، کتاب البیع به نقل از کمیته تحقیق آثار شیخ انصاری، مجمع الفکر اسلامی، ج 3، 1429ق.

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1362.

صدر، محمد باقر، دروس فی علم الاصول، الحلقة الاولی، مجمع الشهید الصدر، 1408ق.

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، مکتبة المرتصویه، 1387

طوسی، محمد بن حسن، النهایة، انتشارات دانشگاه تهران، 1342.

عاملی غروی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، قم، مؤسسة آل البیت، بی‌تا.

عدل، مصطفی، حقوق مدنی، انتشارات امیر کبیر، چاپ هفتم، 1342.

علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقها، مکتبة المرتضویه، بی‌تا.

فاضل مقداد، جمال الدین، التنقیح الرائع لمختصر الشرایع، 1404ق.

فخر المحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح القواعد، قم، 1389ق.

قمی، ابوالقاسم، جامع الشتات، تهران، انتشارات کیهان، 1371.

کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی، تهران، شرکت انتشار، 1370.

کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، به‌نشر، 1366.

محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، موسسه آل البیت، 1411.

مرکز تحقیقات فقهی قوه قضائیه، مجموعه نظریات فقهی در امور کیفری، نشر قضا، 1382.

معاونت آموزش قوه قضائیه، رویه قضایی ایران، انتشارات جنگل، 1387.

نجفی، موسی، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران، مطبعة حیدریه، 1373ق.

نراقی، احمد بن محمد مهدی، مستند الشیعة، موسسة آل البیت، 1415ق.

یزدی، محمد کاظم، حاشیة علی المکاسب، موسسة اسماعیلیان، 1378.