بررسی کانی سازی و منشأ مس چینه سان در منطقه چشمه کنان تسوج، استان آذربایجان شرقی

زمین شناسی اقتصادی

مقاله 3، دوره 5، شماره 1 - شماره پیاپی 8، تیر 1392، صفحه 49-63   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/econg.v5i1.22907

نویسندگان

شاهرخ رجب پور^{* 1}؛ علی عابدینی¹؛ صمد علی پور¹؛ لیلا ذاکری²

¹ارومیه

²تبریز

چکیده

منطقه چشمه کنان، در 15 کیلومتری شمال‌غرب تسوج، استان آذربایجان شرقی واقع می باشد. مهمترین واحدهای سنگی این منطقه، ماسه سنگهای قرمز، ماسه سنگهای سبز- خاکستری، شیل و مارن (میوسن) هستند. براساس شواهد صحرایی و
بررسیهای سنگ نگاری، رسوبات میزبان در یک محیط مجاور جزر و مدی که با محیط سبخایی همراه بوده، ته نشست شده اند. کانی‌سازی مس در این منطقه به‌صورت چینه سان در ماسه سنگهای درشت‌دانه سبز- خاکستری احیایی رخ داده و شامل کانیهایی نظیر کالکوسیت، کوولیت، بورنیت، کالکوپیریت، مالاکیت و آزوریت می شود. با توجه به یافته های به‌دست آمده، کنترل کانی سازی در این منطقه در ارتباط با رخساره رسوبی ماسه سنگی و تمرکز مواد ارگانیکی است. تلفیق نتایج حاصل از بررسیهای صحرایی، سنگ-نگاری و کانه نگاری نشان‌دهنده آن است که عواملی چون دسترسی به لیگاندهای کلریدی، حضور مقادیر بالای تمرکزات مواد ارگانیکی، فرآیندهای دیاژنتیک، عملکرد مارن ها و شیل ها به عنوان سد زمین شیمیایی و وجود سیستم های گسلی، نقش اصلی را در رخداد کانی‌سازی مس در منطقه چشمه کنان ایفا نموده اند. نتایج به‌دست‌آمده، گویای آن است که کانی سازی مس در این منطقه شباهت زیادی به کانسارهای مس رسوبی تیپ طبقات قرمز دارد.

کلیدواژه‌ها

کانی سازی مس؛ چشمه‌کنان؛ دیاژنز؛ مواد ارگانیکی؛ چینه‌سان

مراجع

[1] افتخارنژاد ع.، " نقشه 1:250000 زمین شناسی چهارگوش تبریز- پلدشت به مقیاس 1:250000"، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، (1370).

[2] خدابنده ع. ا.، امینی فضل ع.، " نقشه زمین شناسی چهارگوش تسوج به مقیاس 1:100000"، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، (1372).

[3] زارعی راد م.، خدابنده ع. ا.، " گزارش پایان عملیات اکتشاف تکمیلی مس چشمه‌کنان تسوج"، وزارت صنایع و معادن کشور، استان آذربایجان شرقی، (1386).

[4] آقانباتی ع.، "زمین شناسی ایران"، سازمان زمین شناسی ایران، (1383) 606 ص.

[5] مختاری د.، "نقش فعالیتهای تکتونیکی در تکامل مخروط افکنه های دامنه شمالی میشوداغ، شمال غرب ایران"، فضای جغرافیایی، شماره 5 (1381).

[6] مختاری د،. "پژوهشی در اثرات ژئومورفولوژیکی گسل شمالی میشو و آسیب‌پذیری سکونت گاههای واقع در مسیر آن"، طرح تحقیقاتی دانشگاه تبریز، (1383).

[7] مختاری د.، "تحلیل زمین‌ساخت رسوبی چاله تکتونیکی و در حال گسترش مرند"، پژوهشهای جغرافیایی، شماره 60 (1386).

[8] Brown A. C., "Refinements for footwall red-bed diagenesis in the sediment-hosted stratiform copper deposits model", Economic Geology 100 (2005) 765–771.

[9] Brown A. C., "Genesis of native copper lodes in the Keweenaw district, northern Michigan: A hybrid evolved meteoric and metamorphogenic model", Economic Geology 101 (2006) 1437–1444.

[10] Brown A. C., "A process-based approach to estimating the copper derived from red beds in the sedimen-hosted stratiform copper deposit model", Economic Geology 104 (2009) 857-868.

[11] Hitzman M., Kirkham, R., Broughton, D., Thorson, J., Selly, D., "The sediment-hosted stratiform copper ore system", In: 100th Anniversary volume. Society of Economic Geologists (2005) 609–642.

[12] Hitzman M. W., Selley D., Bull S., "Formation of Sedimentary Rock-Hosted Stratiform Copper Deposits through Earth History", Economic Geology 105 (2010) 627–639.

[13] Brown A. C., "World-class sediment-hosted stratiform copper deposits: characteristics, genetic concepts and metallotects", Australian Journal Earth Science 44 (1997a) 317–328.

[14] Brown A. C., "Global-scale constraints on the formation of sediment-hosted stratiform copper deposits", Proceedings, International Cornet symposium, Mons (1997b) 93–102.

[15] Brown A. C., "Redbeds: source of metals for sediment-hosted stratiform copper, sandstone copper, sandstone lead, and sandstone uranium–vanadium deposits", Geol Assoc Can Geotext 4 (2003) 121–133.

[16] Boyle R. W., Brown A. C., Jefferson C. W., Jowett E. C., Kirkham R.V., "Sediment-hosted stratiform copper deposits", Geological Association of Canada, Special Paper 36 (1989) 710p.

[17] Kirkham R.V., "Sediment-hosted stratiform copper", Geol Surv Can Geol Canada 8 (1995) 223–240.

[18] Folk R. L., "Petrology of Sedimentary Rocks", Hemphill’s Book Store. Austin, Texas (1980) 185p.

[19] MacIntyre T. J., "Fault-controlled hydrocarbon-related bleaching and sediment-hosted copper mineralization of the Jurassic Wingate sandstone at the Cashin Mine, Montrose county, Colorado", M.S thesis, Department of Geology and Geological Engineering (2005).

[20] Asael D., Matthews A., Oszczepalski S., Bar-Matthews M., Halicz L., "Fluid speciation controls of low temperature copper isotope fractionation applied tothe Kupferschiefer and Timna ore deposit", Chemical Geology 262 (2009) 147-158.

[21] Subias I., Fanlo I., Mateo J., "A model for the diagenetic formation of sandstone-hosted copper deposits in Tertiary sedimentary rocks, Arago´n (NE Spain): S/C ratios and sulphur isotope systematic", Ore Geology Reviews 23 (2003) 55–70.

[22] Brown A. C., "Zoning in the White Pine copper deposit, Ontonogan County, Michigan", Economic Geology 66 (1971) 543–573.

[23] Rose A. W., "Mobility of copper and other heavy metals in sedimentary environments", Geol Assoc Can Special Paper 36 (1989) 97–110.

[24] Durieux C. G., Brown A. C., "Geological context, mineralization, and timing of the Juramento sediment-hosted stratiform copper–silver deposit, Salta district, northwestern Argentina", Mineralium Deposita 42 (2007) 879–899.

[25] White D. E., "Environments of generation of some basemetal ore deposits", Economic Geology 63 (1968) 301-335.

[26] Lustwerk R. L., Rose A.W., "Source and segregation of transition metals during diagenetic formation of the Redstone stratiform copper deposit, Mackenzie Mountains, Northwest Territories, Canada", Geological Society of America, Abstracts with Program 15 (1983) 632p.

[27] Brown A. C., "An epigenetic origin for stratiform Cd-Pb-Zn sulphides in the lower Nonesuch Shale, White Pine, Michigan", Economic Geology 69 (1974) 271-274.

[28] Brown A. C., "Alternative sources of metals for stratiform copper deposits", Precambrian Research 25 (1984) 61–74.

[29] Zielinski A., Bloch S., Walker T. R., "The mobility and distribution of heavy metals during the formation of first cycle red beds", Economic Association of Canada, Special Paper 36 (1983) 710p.

[30] Walker T. R., "Formation of red beds in modern and ancient deserts", Geological Society of America, Bulletin 78 (1967) 281–282.

[31] Walker T. R., "Application of diagenetic alterations in redbeds to the origin of copper in stratiform copper deposits", Geological Association of Canada Special Paper 36 (1989) 85–96.

[32] Rose A. W., "The effect of cuprous chloride complexes in the origin of red-bed copper and related deposits", Economic Geology 71 (1976) 1036–1048.

[33] Sillen G. L., Martell A. E., "Stability constants of metal ion complexes", Spec. Publ. Chem. Soc. London 17 (1964) 754p.

[34] Mesmer R. E., Baes C. F., "The hydrolysis of cations; a critical review of hydrolytic species and their stability constants in aqueous solution", Oak Ridge Natl. Lab. ORNL-NSF-EATC-3 (1974) Part 3.

[35] Zhuang H., Ran C., He, M. et al., "Interactions between copper, salt and organic matter and the formation of sandstone-hosted copper deposits", Acta Geologica Sinica 70 (1996) 162-172.

[36] Lur’ye A. M., "Formation conditions of copper-sandstone and copper-shale deposits", Berlin, Heidelberg, Springer-Verlag (1986) 477-491.

[37] Sutton S. J., Maynard J. B., "A fluid mixing model for copper mineralization at Konkola North, Zambian Copperbelt", Journal of African Earth Sciences 42 (2005) 95-118.

[38] Sweeney M. A., Binda P. L., "The role of diagenesis in the formation of the Konkola Cu-Co orebody of the Zambian Copperbelt", Geological Association of Canada Special Paper 36 (1989) 499-518.

[39] Liu J., Li C., Zhang Q., Pan J., Liu Y., Liu X., Liu S., Yang W., "Wood cell texture from Jinman copper deposit in west Yunnan and its genesis significance ", Science in China 31(2001) 89–95.