بازکاوی ملاک تقسیم فقها به اخباریان و اصولیان

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 4، دوره 46، شماره 3 - شماره پیاپی 98، آذر 1393، صفحه 97-122   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v46i18.18374

نویسندگان

موسی زرقی^{* 1}؛ حسین صابری²

¹دانش آموخته دکتری مبانی فقه و حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

تقسیم فقها به اخباریان و اصولیان مهم‌ترین تقسیمی است که فقهای امامیه را دو گروه می‌کند. در کتب فقهی و اصولی نسبت دادن اخباری یا اصولی به یک فقیه زیاد به چشم می‌خورد، اما آن‌چه در این تقسیم‌بندی مهم است، ملاک تقسیم است. آن‌چه در نگاه ابتدایی به عنوان ملاک تقسیم رخ می‌نماید، اظهار نظر خود فقیه در مورد اخباری یا اصولی بودنش، و بعد اخباری یا اصولی بودن اساتید یا شاگردان یک فقیه، است. با بررسی اولیه، عدم کارایی این ملاک‌ها آشکار می‌گردد. اما ملاک احتمالی دیگری که در این نوشته به نحو گسترده به آن پرداخته شده، تفاوت‌هایی است که بین اخباریان و اصولیان ذکر شده که بیش از صد فرق است. در صورت واقعی و مهم بودن این تفاوت‌ها می‌توان ملاک به دست آورد و تشخیص داد یک فقیه از فقهای کدام دسته است. اما با بررسی و دسته‌بندی این فرق‌ها فهمیده می‌شود که این فرق‌ها ملاک تقسیم فقها نیست و ملاک دقیقی هم برای این تقسیم وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

اخباری؛ اصولی؛ تفاوت‌های اخباریان و اصولیان؛ ملاک اخباری و اصولی

مراجع

آقا بزرگ طهرانی، محمد حسین، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دارالاضواء، 1403ق.

 

ابن ادریس، محمد ابن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى‌، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1410‍ ق.‌

 

ابن فهد حلی، احمد ابن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، محقق: مجتبى عراقى‌، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1407‍ ق.‌

 

اخباری، علی، سبیکة اللجین فی الفرق بین الفریقین، نسخه الکترونیک از سایت آل عصفور

http://www.al-asfoor.org/books/index.php?id=1235

 

اذکایى، پرویز، و دیگران، دائرة المعارف تشیع، زیر نظر احمد صدر حاج سیدجوادی، کامران فانى، بها الدین خرمشاهى، تهران، شهید محبی، 1375.

 

استرآبادى، محمد امین- موسوى عاملى، نور الدین، الفوائد المدنیة و بذیله الشواهد المکیة، محقق: رحمت الله رحمتى اراکى، ‌قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1426 ق.

 

امین، حسن، دائرة المعارف الاسلامیة الشیعیة، بیروت، دارالتعارف، 1380-1384.

 

آقا ضیاء عراقی، نهایة الافکار، تحریر محمد تقی بروجردی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.

 

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، محقق: محمد تقى ایروانى- سید عبد الرزاق مقرم‌،‌ قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1405 ق‌.

 

بحرانی، یوسف بن احمد، الدرر النجفیة من الملتقطات الیوسفیة‌، بیروت، دار المصطفى لإحیاء التراث، ‌1423ق.‌

 

بهشتی، ابراهیم، اخباریگری، قم، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، 1390.

 

تبریزى، جعفر سبحانى، موسوعة طبقات الفقهاء،‌ قم، موسسه امام صادق علیه السلام، بی‌تا.

 

جزائرى، نعمت الله‌، منبع الحیاة و حجیة قول المجتهد من الأموات، محقق: رؤف جمال الدین‌، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات،1401‍ ق‌.

 

حرّ عاملى، محمد بن حسن‌، الفوائد الطوسیة، محقق: سید مهدى لاجوردى حسینى، محمد درودى، قم، چاپخانه علمیه،‌1403 ق.‌

 

حسینی دشتی، مصطفی، معارف و معاریف، قم، دانش، 1376.

 

حسینى فیروزآبادى، مرتضی، عنایة الأصول فی شرح کفایة الأصول، ‌قم، کتابفروشى فیروزآبادى،‌1400‍ ق.

 

خویی، ابوالقاسم، دراسات فی علم الاصول، تحریر: علی هاشمی شاهرودی، قم، موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، 1419ق.

 

دزفولی، محمد، فاروق الحق، نسخه خطی نوشته شده در حاشیه کتاب حق المبین، موجود در کتابخانه آستانه مقدسه قم، شماره ثبت 877.

 

زند، فتحعلی، الفوائد الشیرازیة، نسخه خطی موجود در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره ثبت8109.

 

سماهیجی، عبد الله بن صالح، میراث اسلامی ایران، به کوشش رسول جعفریان، قم، کتابخانه بزرگ حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره )، 1377.

 

صدر، محمد باقر، دروس فی علم الاصول، بی‌جا، دارالمنتظر، 1405ق.

 

طباطبائی حکیم، محمد سعید، الاصولیة والاخباریة بین الاسماء والواقع، دارالهلال، 1426ق.

 

عبدالمنعم، محمود عبد الرحمن، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة‌، قاهره، دارالفضیله، ۱۴۱۹ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.‌

 

عمران، فرج، الاصولیون و الاخباریون فرقة واحدة، نجف، مطبعة الحیدریه، 1375ق.

 

فیض کاشانی، محمدبن شاه مرتضی، الشهاب الثاقب فی وجوب صلاة الجمعة العینی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ‌1401‍ق.

 

فیض کاشانی، محمدبن شاه مرتضی، سفینة النجاة، مترجم و شارح: محمد رضا تفرشى درودیان، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

قیصری، احسان، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر محمد کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1367.

 

کاشف الغطاء، جعفربن خضر، الحق المبین فی تصویب المجتهدین و تخطئة الاخباریین، استفاده از نسخه اکترونیک سایت مرکزاطلاعات و مدارک اسلامی

http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/3505/index.htm

 

کرکی، حسین ابن شهاب الدین، هدایة الابرار الی طریق الائمة الاطهار(ع)، مصحح: رئوف جمال الدین، بی‌جا، بی‌نا، 1977م.

 

گرگانی، سید محسن، «نظریة المحقق النراقی قدس سره فی حجّیة أخبار الآحاد»، مجلة فقه أهل البیت علیهم السلام، جلد 25، صفحه 161-191.

 

ماحوزی بحرانی، سلیمان ابن عبدالله، مجموعه، نسخه خطی موجود در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره ثبت 1916.

 

مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام، بیروت، مؤسسة الطبع و النشر، ‌1410‍ق.‌

 

مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏، محقق: هاشم ‏رسولى محلاتى، تهران‏، دار الکتب الإسلامیة، 1404ق‏.

 

مجلسی، محمد باقر، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، محقق: مهدى‏ رجائى، قم،‏ کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی‏، 1406ق‏.

 

مجلسی، محمد تقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محقق: حسین موسوى کرمانى، على پناه اشتهاردى، قم، ‏مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406ق‏.

 

على پناه اشتهاردى، لوامع صاحب‌قرانی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، ‌1414‍ق‌

 

معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، قم، مؤسسه فرهنگی التمهید، 1379.

 

مغنیه، محمد جواد، فقه الإمام الصادق علیه السلام، قم، مؤسسه انصاریان‌، 1421ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، قم، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام، ‌1427ق.

 

هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1426‍ق.