زیبایی شناسی تناسب معنایی در سوره آل عمران

علوم قرآن و حدیث

مقاله 3، دوره 49، شماره 2، اردیبهشت 1396، صفحه 81-98   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v49i2.54604

نویسندگان

نورمحمد خدایاری^{* 1}؛ حسن عبداللهی²؛ سید حسین سیدی²؛ علی نوروزی²

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²فردوسی مشهد

چکیده

قرآن کریم معجزه جاویدان خداوند و زیباترین سخن است. گزینش و چینش واژه ها، هماهنگی معانی و استواری نظم از جمله عوامل این زیبایی ها می باشد که رکن آشکار اعجاز نیز به شمار آمده است. مطالعه این جنبه زیباشناختی قرآن را دانش تناسب که یکی از دانش های قرآنی است، برعهده دارد. این دانش پیوندهای هنری و بلاغی چینش واژه ها و نظم و ترتیب آیات را در قرآن مورد بررسی قرار می دهد و انسجام و تناسب لفظی و معنایی را در آن اثبات می کند. نگارنده در این جستار بر آن است تا به این پرسش پاسخ گوید که تناسب معنایی و وحدت موضوعی آیات سوره آل عمران بر اساس چه ساز و کارهای زبانی و بلاغی شکل گرفته است؟ در این راستا، آیات سوره آل عمران از دیدگاه دانش تناسب مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته و با ارائه شواهدی معلوم گشته است که هر چند آیات این سوره با فاصله زمانی و برحسب وقایع مختلفی نازل شده اند، امّا بر اساس ساز و کارهای بلاغی و زبانی و جلوه های زیباشناسی سخن؛ همچون اِجمال و تفصیل، تضاد و تقابل، نظیره سازی و غیره در کنار هم قرار گرفته و به هم پیوند خورده اند.

کلیدواژه‌ها

آل عمران؛ تناسب معنایی؛ زیبایی شناسی؛ اِجمال و تفصیل؛ تقابل؛ نظیره سازی

مراجع

قرآن کریم.

ابن أبی الإصبَع، بَدیعُ القرآن، ترجمه‌ میرسید علی میر لوحی، انتشارات آستان قدس، مشهد، 1368ش.

ابن کثیر، البدایة و النهایة، دار إحیاء التراث الإسلامی، بیروت، 1408ق.

بازمول، محمد بن عمر، عِلمُ المُناسِبات فی السُّوَر و الآیات، المکتبة المکیّة، بیروت، 1423ق.

بستانی، محمود، التَّفسیرُ البنائیُّ ِللقرآنِ الکریم، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، مشهد، 1422ق.

بقاعی، برهان الدین، نَظمُ الدُّرَر فی تَناسُبِ الآیات و السُّوَر، دار الکتاب الإسلامی، بیروت، 1404ق.

ثعلبی، احمدبن محمد، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، تحقیق ابو محمد ابن عاشور، بی جا، بی جا، 1422ق.

جوهری، اسماعیل بن حمّاد، الصِّحاح تاج اللغة، تحقیق احمد عبد الغفور عطّار، انتشارات امیری، قم، 1368ش.

خَلَفُ الله، محمّد، ثلاثُ رسائلَ فی إعجازِ القرآن، دار المعارف، قاهره، 1387ق.

درویش، مُحیُّ الدُین، إعرابُ القرآن و معانیه، دار المعارف، دمشق، 1403ق.

رافعی، مصطفی صادق، إعجاز القرآن و البلاغة النبویّة، دار الکتاب العربی، بیروت، 1432ق/2011م.

رامیار، محمود، تاریخ قرآن، انتشارات امیر‌کبیر، تهران، 1390ش.

زبیدی، محمّد بن محمّد، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق: مجموعة من المحقِّقین، دار الهدایة، بی جا، بی تا.

زرکشی، بدر الدین، البُرهان فی علوم القرآن، تحقیق: ابو الفضل الدِّمیاطی، دار الحدیث، قاهره، 1427ق.

سیوطی، جلال الدّین، الإتقان فی علوم القرآن، دار قهرمان، استانبول، 1398ق.

سیوطی، جلال الدّین ، أسباب النُّزول، مؤسسة الریّان، بیروت، 1431ق.

صبحی صالح، مباحث فی علوم القرآن، دار العلم للملایین، بیروت، 1990م.

طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه‌ سید محمد باقر موسوی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1374ش.

طبری، محمد بن جریر، مجمع البیان من کتابه جامع البیان، تحقیق بشار عواد معروف عصام، مؤسسة الرسالة، بیروت، 1415ق.

عائشه، حسین فرید، وشی الرّبیع ِبألوان البَدیع، دار قباء، قاهره، 2000م.

فرّاء، ابوزکریّا یحیی بن زید، معانی القرآن، عالَم الکُتُب، بیروت، 1403ق.

فیروزآبادی، مجدالدّین محمّد، القاموس المحیط، مؤسسة الرسالة، دمشق، 1998م.

قُرَشِی، سید علی اکبر، تفسیر أحسَن الحدیث، انتشارات نوید اسلام، اصفهان، 1374ش.

واحدی، ابوالحسن علیّ بن احمد، أسباب النُّزول، تحقیق طارق الطّنطاوی، مَکتبة القرآن، قاهره، بی تا.