معرفی نظریه عقلانیت فولی و نقدهای اساسی آن

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 2، دوره 47، شماره 1، خرداد 1394، صفحه 29-48   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v47i1.13696

نویسندگان

نفیسه ساطع؛ اعظم السادات حسینی حسین آباد^*

دانشگاه قم

چکیده

فلسفه‌ معاصر آکنده از نظریات گوناگون درباره‌ عقلانیت است، اما مفهوم کلی عقلانیت مبهم است. ریچارد فولی با واکاوی مکاتب مطرح معرفت‌شناسی و فلسفه‌ علم، هدف و منظر را عناصر ثابت در همه‌ نظریات عقلانیت می‌یابد. هدف، امر مورد نیاز یا مطلوب فرد است و می‌تواند عملی یا نظری باشد. منظر مجموعه‌ای از عقاید است و انواع آن در ارتباط با شخص یا اشخاص دارای این عقاید، تعیین می‌شود. فولی با فرضِ هدف‌‌ـ‌محوری مفهوم عقلانیت و نفی منظر ممتاز، به طراحی نظریه‌ی عقلانیت می‌پردازد و نتیجه می‌گیرد که بسته به اهداف و علایق، ارزیابی عقلانی از منظرهای متنوعی ممکن است. بنابراین، دعاوی عقلانیت در واقع دارای موضوعاتی متفاوت بوده، رقیب به حساب نمی‌آیند. او تدارک طرح جامع عقلانیت را با رعایت دو شرط مناسب می‌داند؛ لحاظ همه‌ اهداف و ممتاز ندانستن منظر اتخاذی. نقدهای اساسی وارد به فولی عبارتند از: نسبی‌گرایی، غیرتدافعی‌بودن، نگاه ابزاری به عقلانیت و آسان‌گیری.

کلیدواژه‌ها

عقلانیت؛ منظر؛ هدف؛ فولی؛ نسبی‌گرایی

مراجع

حسین‌زاده، محمد، پژوهشی تطبیقی در معرفت‌شناسی معاصر، قم، مؤسسه‌ی آموزشی پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، 1382.

داورپناه، زهرا، «عقلانیت از منظر فلسفه‌ معرفت‌شناسی». ذهن، 36-37 (زمستان و بهار 87-88)، سال دهم: 27-40.

سنکی، هاوارد؛ کوک برن، دیوید و بوکر، جفری، «گفتگو درباره‌ی عقلانیت، ساخت اجتماعی و رئالیسم». ترجمه پیروز فطورچی، ذهن، 17 (بهار1383)، سال پنجم: 101-131.

شمس، منصور، آشنایی با معرفت‌شناسی، تهران، طرح نو، چاپ اول، 1384.

صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی، ترجمه‌ منوچهر صانعی دره‌بیدی، حکمت، تهران، چاپ دوم، 1381.

صمدی، هادی، «معرفت شناسی آلوین گلدمن». ذهن، 33 (بهار 1387)، سال نهم: 73-84.

عظیمی دخت شورکی، سیدحسین، معرفت‌شناسی باور دینی از دیدگاه پلنتینگا، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول، 1385.

فتحی‌زاده، مرتضی، جستارهایی در معرفت‌شناسی معاصر، قم، طه، چاپ اول، 1384.

فتحی‌زاده، مرتضی، «عقلانیت علمی کلاسیک»، ذهن، 17(بهار 1383)، سال پنجم: 13-38.

فولیکه، پل، فلسفه‌ عمومی یا مابعدالطبیعه، ترجمه‌ یحیی مهدوی، تهران، دانشگاه تهران، چاپ سوم، 1377.

فیومرتون، ریچارد، معرفت شناسی، ترجمه‌ جلال پی‌کانی، تهران، حکمت، چاپ اول، 1390.

قائمی نیا، علیرضا، «چیستی عقلانیت». ذهن، 17 (بهار 1383)، سال پنجم: 3-12.

قراملکی، احد فرامرز، «از کثرت‌گرایی تا جهان‌شمولی معرفت». مقالات و بررسی‌ها، دفتر دوم، 76 (پائیز و زمستان 1383)، سال سی و هفتم: 53-67.

مبینی شورکی، محمد علی، عقلانیت باور دینی از دیدگاه پلنتینگا، قم، مؤسسه‌ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، 1382.

محمدی، رحیم، درآمدی بر جامعه‌شناسی عقلانیت، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران، چاپ اول، 1382.

موزر، پل؛ مولدر و تروت، درآمدی موضوعی بر معرفت‌شناسی معاصر، مترجم رحمت الله رضایی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ دوم، 1387.

موسوی کریمی، میرسعید، «عقلانیت، معرفت علمی و فلسفه‌ علم تامس کوهن»، ذهن، 10 (تابستان 1381)، سال سوم: 57-88.

David, Marian, "Review Essay: Working without a Net", in philosophy and phenomenological Research, V. LVI, No. 4, December 1996: 943-952.

Taylor, James, "Richard Foley, Working Without A net: A study of Egocentric Epistemology", Nous, Vol.32, N. 2, 1998: 265-275.

Foley, Richard, "Some Different Conceptions of Rationality", in the shaping of Scientific Rationality, University of Noter Dame Press, 1988: 123-152.

Foley, Richard, The Theory of Epistemic Rationality, Harvard University Press, 1987.

Foley, Richard, Working without a Net: a Study of Egocentric Epistemology, Oxford University Press, 1993.

Foley, Richard, Justified Belief as Responsible Belief, 2003, www.as.nyu.edu, available to: 2011/05/17

Foley, Richard, An Epistemology that Matters, 2008, www.as.nyu.edu, available to: 2011/05/17.

Greco, John, "Virtues in Epistemology", in The Oxford Handbook of Epistemology, 2002: 286-315.

Thomas Kelly, "Epistemic Rationality as Instrumental Rationality: A Critique", in Philosophy and phenomenological Research, V LXVI, .No.3,.May,2003: 612-640.