مکان‌یابی بهینۀ پایگاه اسکان موقّت در مدیریت بحران نواحی روستایی (نمونۀ موردمطالعه: بخش مرکزی شهرستان فاروج)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 2، دوره 4، شماره 4 - شماره پیاپی 16، بهمن 1394، صفحه 1-20   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v4i4.42299

نویسندگان

خدیجه بوزرجمهری¹؛ خدیجه جوانی^{* 2}؛ مجید رضا کاتبی²

¹دانشگاه فردوسی

²دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

تأمین مکان های مناسب برای استقرار مراکز امدادرسانی پس از وقوع حوادث و اسکان آوارگان یکی از موارد مهم در برنامه‌ریزی و مدیریت بحران است. در این پژوهش، بخش مرکزی شهرستان فاروج به علت سانحه خیزی در چند دهه اخیر و فقدان یک الگوی کارآمد برای برنامه‌ریزی به‌عنوان الگوی تهیه پایگاه داده مکانی به‌منظور مکان‌یابی محل های استقرار موقت جمعیت های آسیب‌دیده ناشی از خطرات احتمالی انتخاب و موردمطالعه قرار گرفته است. بر این اساس در چارچوب روش تحقیق توصیفی- تحلیلی، پس از مشخص شدن معیارهای مؤثر در امر مکان‌یابی اسکان موقت که از پیشینه مرتبط با تحقیق و با توجه به محدوده موردمطالعه و اطلاعات و داده های قابل دسترس گزینش گردید، اقدام به وزن دهی معیارها و شاخص های موردمطالعه طبق نظر کارشناسان خبره مدیریت بحران و با استفاده از تکنیک مقایسه زوجی و نرم‌افزار Expertchoice شده است. سپس با استفاده از مدل AHP و نرم‌افزار ArcGIS لایه های تولیدی هر معیار با توجه به وزن مشخص شده هر یک، با یکدیگر تلفیق شده که خروجی آن نقشه نهایی مکان یابی بهینه پایگاه اسکان موقت است که در آن هم شرایط طبیعی، یعنی دوری از انواع عوامل مخاطره‌آمیز و هم داشتن امکانات کالبدی و تسهیلات مورد نیاز، مدنظر قرار گرفته است نتایج نشان داد که از معیارهای محیطی، زلزله (با وزن 569/0) و زمین لغزش (با وزن 228/0) و از معیارهای کالبدی، خدمات دسترسی به راه مناسب (با وزن 225/0) و امکانات بهداشتی درمانی (با وزن 168/0) از ضریب ارجحیت بیشتری در مکان یابی پایگاه اسکان موقت برخوردارند. درنهایت روستاهای مایوان و چری بالاترین امتیاز را برای مکان‌یابی پایگاه اسکان موقت، کسب کرده اند و دو روستای آق چشمه و ارمود آقاچی از شرایط نامناسبی برای این منظور برخوردارند.

کلیدواژه‌ها

اسکان موقت؛ مدیریت بحران؛ GIS؛ تکنیک AHP؛ شهرستان فاروج

مراجع

احد نژاد روشتی، محسن؛ زلفی، علی و شکری پور دیزج، حسین؛1390. ارزیابی و پیش‌بینی گسترش فیزیکی شهرها با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای چند زمانه و سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی شهر اردبیل 1363 – 1400). فصلنامه آمایش محیط، شماره 15، صص 107 – 124.

اسدی نظری، مهرنوش؛ 1383. برنامه‌ریزی و مکان‌یابی اردوگاه‌های اسکان موقت بازماندگان زلزله، نمونه موردی منطقه یک شهر شیراز، تهران: دانشگاه تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی.

اسماعیل‌زاده حکیمی، بابک؛ 1386. شبیه‌سازی خطاهای انسانی بر اساس تئوری قابلیت اطمینان بررسی موردی طراحی و تست برج‌های انتقال نیرو، نخستین کنگره بین‌المللی مدیریت ریسک.

اشراقی، مهدی؛ ایرانمنش، فاضل؛ 1385. مکان‌یابی اماکن اسکان موقت جمعیت‌های آسیب‌دیده از زلزله با بهره‌گیری از سامانه‌های اطلاعات مکانی (مطالعه موردی منطقه 2 شهرداری تهران)، دومین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه طبیعی.

امیدوار، بابک؛ نوجوان، مهدی، برادران شرکاء، محمد؛1389. مکان‌یابی اسکان موقت با استفاده از GIS مطالعه موردی: منطقه یک شهرداری تهران، دومین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری.

آل شیخ، علی‌اصغر؛ هلالی، حسین و سلطانی، محمدجعفر؛1381. کاربرد GIS در عرصه‌های پخش سیلاب. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال هفدهم، شماره 4.

آیسان، یاسمین و دیویس، یان؛ 1382. معماری و برنامه‌ریزی بازسازی، مترجم: علیرضا افخمی، دانشگاه شهید بهشتی.

بنیاد مسکن انقلاب اسلامی؛ 1386. راهنمای مطالعات کاربری زمین روستایی. معاونت عمران روستایی، دفتر برنامه‌ریزی و هماهنگی طرح‌ها، انتشارات نشر شریف، تهران.

پور طاهری، مهدی؛ 1389. کاربرد روش‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه در جغرافیا. تهران: انتشارات سمت.

حسینی، مازیار؛ 1387. مدیریت بحران، سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران.

رحمانی، محمدجواد؛ 1382. بررسی روند تصمیم‌گیری در مکان‌یابی پارک‌ها و فضای سبز عمومی و تأثیر آن بر ایمنی آن‌ها. مجله سبزینه شرق، پیاپی 6، سال سوم، شماره 1.

شهابی، همین؛ 1388. نقش عوامل ژئومورفیک در مکان‌یابی دفن مواد زائد شهری سقز با استفاده از مدل‌های (GIS) و فناوری سنجش‌ازدور. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته ژئومورفولوژی دانشگاه تبریز.

قدسی پور، سید حسن؛ 1379. مباحثی در تصمیم‌گیری چند معیاره، فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP). انتشارات دانشگاه امیرکبیر.

گیوه چی، سعید و همکاران؛ 1392. مکان‌یابی اسکان موقت پس از زلزله با استفاده از GIS و تکنیک AHP مطالعه موردی: منطقه شش شهر شیراز، مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال پنجم، شماره هفدهم.

مالچفسکی، یاچک؛ 1385. سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چند معیاری. ترجمه اکبر پرهیزکار، عطا غفاری گیلانده، انتشارات سمت.

مرکز آمار ایران؛ 1390. سرشماری نفوس مسکن. شهرستان فاروج. برگرفته از سایت: www.amar.org.ir

مهندسین مشاور طرح و منظر؛ 1387. طرح توسعه و عمران (جامع) شهر فاروج، وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان مسکن و شهرسازی استان خراسان شمالی.

ناطق الهی، فریبرز؛ 1378، مجموعه مقالات سومین کنفرانس بین‌المللی مهندسی زلزله، پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، جلد چهارم.

نیر آبادی، هادی؛ کوهبنانی، حمیدرضا؛ 1389. مکان‌یابی اردوگاه‌های اسکان موقت بازماندگان زلزله با استفاده از AHP مورد پژوهشی: شهر نیشابور، همایش ژئوماتیک.

Balcik, B., & Beamon, B.M. (2008). Facility location in humanitarian relief, International Journal of Logistics, Research and Applications, 11(2), 101-121.

Katerina, R., Donevska , V., & Gorsevski. (2011). Regional non-hazardouslandfill site selection by integrating fuzzylogic, AHP and geographic informationsystems”, Environ Earth Sci, 67(1), 121-131.

McConnan, I, ed. (2004). Humanitarian Charter and Minimum Standards in Disaster Response, The Sphere Project, 339.

Sheu, J.B. (2007). An emergency logistics distribution approach for quick response to urgent relief demand in disasters”, Transport Research part E, 43(6), 687-709.