باز خوانی عبارت «اقرب الناس الیه علی بن ابی طالب...» در باب ششم فتوحات

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 2، دوره 47، شماره 1، خرداد 1394، صفحه 49-64   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v47i1.35592

نویسنده

سید حسین سید موسوی^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در این مقاله ضمن طرح عبارت «اقرب الناس الیه علی بی‌ابی طالب...» اختلاف مهم در ادامه عبارت را مطرح می‌کنیم و دیدگاه هر یک از موافقان و مخالفان را مورد بررسی قرار می‌دهیم، سپس به نتیجه‌گیری از این نزاع پرداخته و این طرح را توضیح می‌دهیم که: عبارت‌های مختلف از سوی ابن عربی نقل شده است، چه بسا این اختلاف به خاطر به سرقت رفتن اولین نسخه فتوحات توسط راهزنان و یا استنساخ ناسخان و نوشته شدن دوباره آن توسط ابن عربی در آسیای صغیر باشد. نیز نتیجه عبارت‌ها یکی است چرا که در تمامی نقل‌ها بخش اول آنکه «اقرب الناس الیه علی بی‌ابی طالب» است، مورد اتفاق می‌باشد.
چه عبارت به صورت امام العالم و سر الانبیاء باشد و چه عبارت به صورت اسرار الانبیاء اجمعین و یا امام العالم و سر الانبیاء اجمعین در اصل استفاده و دلالت عبارت ابن عربی خللی وارد نمی‌کند، حداکثر ویژگی که لفظ امام العالم دارد، تاکید بر قرابت و شایستگی‌های ذاتی علی (ع) دارد که نه ابن عربی و نه هیچ یک از اندیشمندان منصف اهل سنت آن را انکار نمی‌کنند

کلیدواژه‌ها

ابن عربی؛ پیامبر اسلام (ص)؛ مخلوق اول؛ علی (ع)؛ امام العالم؛ اسرار الانبیاء

مراجع

آشتیانى‏، جلال‏الدین، شرح بر زاد المسافر، قم: دفتر تبلیغات اسلامى‏، چاپ سوم، ‏۱۳۸۱.

آملی، حیدر بن علی، تفسیر المحیط الأعظم، تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى، چاپ سوم، ۱۴۲۲ ق.

آملی، حیدر بن علی، أنوار الحقیقة و أطوار الطریقة و أسرار الشریعة، قم: نور على نور، چاپ اول، ۱۳۸۲.

آملی، حیدر بن علی، جامع الأسرار و منبع الأنوار، ۱جلد، تهران، مرکز انتشارات علمى و فرهنگى وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالى، چاپ اول، ۱۳۶۸.

آملی، حیدر بن علی، المقدمات من کتاب نص النصوص، ۱جلد، تهران، قسمت ایران‌شناسی انستیتو ایران و فرانسه پژوهشهای علمی در ایران، چاپ اول، ۱۳۵۲.

آملی، حیدر بن علی، تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخضم‏، تحقیق: سید محسن موسوى تبریزى‏، تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى‏، چاپ سوم، ‏۱۴۲۲ ق‏.

ابن عربی، محمد بن علی، الفتوحات المکیة (اربع مجلدات)، بیروت‏: دار الصادر، چاپ اول‏، بی‌تا.

ابن عربی، محمد بن علی ‏، الفتوحات المکیة، تصحیح احمد شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق. ۱۹۹۹م.

ابن عربی، محمد بن علی، الفتوحات المکیة، تحقیق وتصحیح: عثمان یحیى‏، بیروت: دار احیاء التراث العربى‏، ۱۹۹۴ م‏

ابن عربی، محمد بن علی، الفتوحات المکیة، ط دار الطباعة الباهرة الکائنة ببولاق، مصر، ۱۲۶۹ ق.

جرجانى‏، على بن محمد، کتاب التعریفات‏، تهران: ناصر خسرو، چاپ چهارم،‏۱۳۷۰ .

جمعى از نویسندگان‏، دومین یادنامه علامه طباطبائى‏، تهران: مؤسسه مطالعاتى و تحقیقات فرهنگى‏، ۱۳۶۳، چاپ اول‏، ملاحظات: مقاله علامه حسن‌زاده از اول کتاب تا صفحه ۶۹ موجود است‏.

جمعى از نویسندگان‏، یادنامه مفسر کبیر استاد علامه طباطبائى قدس سره‏، قم: شفق‏، ۱۳۶۱، ملاحظات: مقاله علامه حسن‌زاده از صفحه ۴۰۷ تا آخر کتاب موجود است‏.

جهانگیرى‏، محسن، محیى الدین ابن عربى چهره برجسته عرفان اسلامى‏، تهران: دانشگاه تهران‏، چاپ چهارم، ۱۳۷۵. ‏

حامد حسین‏، میر سید، عبقات الانوار، اصفهان: کتابخانه امیر المومنین‏، چاپ دوم، ۱۳۶۶ .

حسینی طهرانی، محمدحسین، روح مجرد، مشهد: انتشارات علامه طباطبایى‏، چاپ نهم، ۱۴۲۹ ق‏. ‏

حسن‌زاده آملى‏، حسن، نصوص الحکم بر فصوص الحکم‏، تهران: رجاء، چاپ دوم، ۱۳۷۵. ‏

حسن‌زاده آملى‏، حسن‏، انسان کامل از دیدگاه نهج البلاغه،‏ تهران: الف لام میم‏، چاپ اول، ‏۱۳۸۳.

حسن‌زاده آملى‏، حسن، انسان و قرآن‏، قم: قیام‏، چاپ دوم، ‏۱۳۸۱.

حسن‌زاده آملى‏، حسن، دو رساله مثل و مثال‏، تهران: نثر طوبى‏، چاپ اول، ‏۱۳۸۲.

حسن‌زاده آملى‏، حسن، ده رساله فارسى‏، قم: الف لام میم‏، چاپ اول، ۱۳۸۵. ‏

حسن‌زاده آملى‏، حسن، عیون مسائل النفس و سرح العیون فی شرح العیون‏، تهران: امیر کبیر، چاپ دوم، ‏۱۳۸۵.

حسن‌زاده آملى‏، حسن، هزار و یک کلمه‏، قم: بوستان کتاب‏، چاپ سوم، ۱۳۸۱. ‏

حسن‌زاده آملى‏، حسن، مقالات فارسى‏، قم: کنگره شیخ مفید.

حسن‌زاده آملى‏، حسن، نامه‏‌ها برنامه‏‌ها، ‌قم: الف لام میم‏، چاپ دوم، ۱۳۸۶ . ‏

خوارزمی، حسین بن حسن، شرح فصوص الحکم، ۱جلد، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم)، قم، چاپ دوم، ۱۳۷۹.

سبزواری، هادی بن مهدی، شرح المنظومة، تصحیح و تعلیق از آیت الله حسن‌زاده آملى و تحقیق و تقدیم از مسعود طالبى، تهران: نشر ناب‏، چاپ اول، ۱۳۶۹- ۱۳۷۹. ‏

الشعرانى‏، عبد الوهاب، الیواقیت و الجواهر فى بیان عقائد الأکابر، بیروت: دار احیاء التراث العربى، موسسة التاریخ العربى‏، چاپ اول، ‏۱۴۱۸ ق‏.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، سه رسائل فلسفى‏، مقدمه و تصحیح و تعلیق سید جلال الدین آشتیانى، قم: دفتر تبلیغات اسلام‏، چاپ سوم، ۱۳۸۷ ‏

صوفی تبریزی، ملاعبد الباقی، منهاج الولایة فی شرح نهج البلاغة، تصحیح و تحقیق حبیب الله عظیمی، تهران: آئینه میراث وابسته به مرکز نشر میراث مکتوب، ۱۳۷۸

فرغانى، سعید الدین، مشارق الدرارى شرح تائیه ابن فارض، تحقیق و تصحیح: سید جلال الدین آشتیانى‏، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، قم، چاپ دوم، ۱۳۷۹.

فنارى‏، شمس الدین محمد حمزه، مصباح الأنس بین المعقول و المشهود، تحقیق و تصحیح: عاصم ابراهیم الکیالی‏، بیروت: دار الکتب العلمیه‏، ۲۰۱۰ م

فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى‏، اصول المعارف‏، تعلیق و تصحیح و مقدمه سید جلال الدین آشتیانى، قم: دفتر تبلیغات اسلامى‏، چاپ سوم، ۱۳۷۵ ‏

فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى‏، کلمات مکنونه‏، تصحیح و تعلیق عزیز الله عطاردى، تهران: فراهانى‏، چاپ دوم، ۱۳۶۰ ق‏. ‏

قمشه‌اى‏، محمد رضا، مجموعة آثار آقا محمد رضا القمشه‌اى حکیم صهبا، تحقیق و تصحیح: حامد ناجى اصفهانى، خلیل بهرامى قصرچمى‏، اصفهان: کانون پژوهش‏، ۱۳۷۸

قمشه‌اى‏، محمد رضا، رساله الولایه، ضمیمه رساله موضوع الخلافة الکبری، ‌به کوشائی منوچهر صدوقی سها، مطبعه نور قزوین، ۱۳۵۴

قمى‏، قاضى سعید، شرح الاربعین‏، تحقیق و تصحیح: نجفقلى حبیبى‏، تهران: میراث مکتوب‏، ۱۳۷۹

قیصری، داود بن محمود، شرح فصوص الحکم (القیصرى)، تحقیق و تصحیح: سید جلال الدین آشتیانى‏، تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى‏، ۱۳۷۵

قیصری، داود بن محمود، رسائل قیصرى‏، تحقیق و تصحیح: سید جلال الدین آشتیانى‏، تهران: موسسه پژوهشى حکمت و فلسفه ایران‏، ۱۳۸۱

محمود الغراب، محمود، شرح کلمات الصوفیة الرد على ابن تیمیة من کلام الشیخ الأکبر، دمشق: دار الکاتب العربى، چاپ سوم، ۱۴۲۷ ق.

مرتضى زبیدى، محمد بن محمد، تاج العروس‏، تحقیق و تصحیح: شیرى، على‏، بیروت: دار الفکر، چاپ اول‏، بی‌تا.

میلانى‏، علی، نفحات الازهار، قم: مهر، چاپ اول، ۱۴۱۴ ق‏. ‏