درنگی در چیستیِ اصل محرِز

فقه و اصول

مقاله 6، دوره 46، شماره 3 - شماره پیاپی 98، آذر 1393، صفحه 201-216   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v46i18.17880

نویسنده

مهدی موحدی محب^*

دانشگاه سمنان

چکیده

ویژگی اماره، کاشفیت ظنّی نوعی آن است که شارع نیز با عنایت به این ویژگی، برای آن، جعل حجّیت می‌کند. در برابر آن، اصل عملی است که ناظر به واقع نبوده و تنها برای رهایی از سرگردانی در مقام عمل به کار می‌آید. در این میان، اصل محرز، که هم از اصل، بهره‌ای داشته و هم از اماره نشانی در آن یافت می‌شود، مطرح است. برای اصل محرز، تعاریف مختلفی ارائه شده که محور تمامی آن‌ها، واقع‌انگاری تعبّدی یکی از دو طرف شک در مقام عمل، و با آن، معاملۀ واقع کردن است؛ بدون آن‌که مانند اماره از رهگذر مؤدّای خود، کاشفیتی نسبت به واقع داشته باشد. نوشتۀ پیش رو، ضمن تبیین چارچوب مفاهیمی چون دلیل، اماره و اصل، و نگاهی به مفهوم ارائه شده از اصل محرِز، با طرح ملاحظاتی چند، عنوان اصل محرِز یا احراز تعبّدی را ترکیبی متناقض دانسته، در مورد وجود آن، تأمّلات و ملاحظاتی را مطرح ساخته است.

کلیدواژه‌ها

اصل؛ اماره؛ اصل محرز؛ استصحاب؛ صحّت؛ تناقض

مراجع

قرآن کریم.

أنصاری، مرتضی بن محمّد أمین، فرائد الأصول، تحقیق: لجنة تحقیق تراث الشیخ الأعظم، قم، مجمع الفکر الإسلامی، چاپ سوم، 1423ق.

بجنوردی، حسن، القواعد الفقهیة، قم، نشرالهادی، چاپ اول، 1419ق.

بروجردی، محمّد تقی، نهایة الأفکار (تقریرات أبحاث آقاضیاء الدین العراقی)، قم، جماعة المدرسین، 1405ق.

تقوی إشتهاردی، حسین، تنقیح الأصول (تقریرات أبحاث الإمام الخمینی)، تهران: مؤسّسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (قدّس سرّه)، چاپ اول، 1380.

جعفری لنگرودی، محمّد جعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانۀ گنج دانش، چاپ دهم، 1378.

جعفری لنگرودی، محمّد جعفر، فرهنگ عناصر شناسی، تهران، کتابخانۀ گنج دانش، چاپ اول، 1382.

جعفری لنگرودی، محمّد جعفر، مکتب‌های حقوقی در حقوق اسلام، تهران، کتابخانۀ گنج دانش، چاپ دوم، 1370.

حکیم، محمّد سعید، المحکم فی أصول الفقه، بیروت، مؤسّسة المنار، چاپ اول، 1414ق.

حکیم، محمّد تقی، الأصول العامّة للفقه المقارن، بیروت، مؤسّسة آل البیت(ع)، چاپ دوم، 1390ق.

حکیم، محسن، حقائق الأصول (تعلیقة علی کفایة الأصول)، قم، مکتبة بصیرتی، چاپ پنجم، 1408ق.

خمینی، مصطفی، تحریرات فی الأصول، تهران، مؤسّسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (قدّس سرّه)، چاپ اول، 1418ق.

خویی، أبوالقاسم، کتاب الطهارة (التنقیح فی شرح العروة الوثقی)، قم، دارالهادی، چاپ سوم، 1410ق.

روحانی، محمّد صادق، زبدة الأصول، قم، مدرسة الإمام الصادق(ع)، چاپ اول، 1412ق.

صدر، محمّد باقر، دروس فی علم الأصول (الحلقة الثانیة)، بیروت، دارالکتاب اللبنانی، چاپ دوم، 1406ق.

کاظمی خراسانی، محمّد علی، فوائد الأصول (تقریرات أبحاث میرزا محمد حسین النائینی)، قم، مؤسّسة النشر الإسلامی، چاپ اول، 1409ق

محقّق داماد، مصطفی، مباحثی از اصول فقه (دفتر سوم)، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ اول، 1378.

محمّدی، ابوالحسن، مبانی استنباط حقوق اسلامی (اصول فقه)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ بیست و هشتم، 1386ق.

مشکینی، علی، إصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، قم، نشرالهادی، چاپ پنجم، 1413ق.

مظفّر، محمّد رضا، أصول الفقه، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیّۀ قم، 1370.

مکارم شیرازی، ناصر، أنوار الأصول، قم، بی‌نا، بی‌چا، بی‌تا.

مؤمن قمّی، محمّد، تسدید الأصول، قم، مؤسّسة النشر الإسلامی، چاپ اول، 1419ق.