بررسی بلاغت دعای دو پیامبر (زکریا و نوح) در قرآن

علوم قرآن و حدیث

مقاله 1، دوره 50، شماره 1، مهر 1397، صفحه 29-46   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v50i1.43805

نویسندگان

حسن اعظمی خویرد¹؛ مرتضی چراغچی^{* 2}؛ هانیه ژرفی²

¹فردوسی مشهد

²دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

موضوع پژوهش حاضر، بررسی وجوه بلاغی برخی ادعیۀ حضرت زکریا و حضرت نوح است که به طور خاص در آغاز یا میانه آن، لفظ "ربّ" و مشتقات آن به کار رفته است. هدف کلی پژوهش، نشان دادن نقش اسلوب دعا، در شناخت بلاغت قرآن و دامنۀ تأثیر آن بر مخاطبان و افکندن طرحی نو در تحلیل وجوه بلاغی متون مقدس ادبی طرحی نو است. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و از مهمترین دستاوردهای آن عبارت است از: الف) ادعیه مشتمل بر لفظ «رب» و مشتقات آن در قرآن، اغلب از نوع طلب و درخواست است. ب) دعای دو پیامبر به طور خاص، به ویژگی‏های برجسته‏ای متّصف است همچون گزینش دقیق واژگان، تغییر سبک بیانی یا عدول از مألوف که مهم‏ترین مؤلفه های آن تقدیم و تأخیر، ایجاز حذف، اطناب غیر مخل به معنا، التفات و تصویرپردازی های زیبا است و بیشتر از خلال آرایه های بیانی: استعاره، مجاز و کنایه تجسم یافته است. ج) زبان و لحن سخن نوح به مقتضای شرایط مصمّم تر، بی پرده‏تر و تهدیدآمیز است و کارکردی تنذیری دارد. اما زبان زکریا (ع)، زبان مناجات و لطافت و رحمت است. امید است که این مختصر بتواند برگ سبزی بر شاخسار درخت سایه گستر و پربار پژوهش‏های نوین قرآنی قلمداد گردد .

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم؛ بلاغت دعا؛ حضرت زکریا؛ حضرت نوح؛ رَبْ و مشتقات آن

مراجع

قرآن کریم

ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، مؤسسة التاریخ، بیروت، 2000م.

ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، غریب القرآن، تحقیق: أحمد صقر، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1398ق.

ابی السعود، محمد العمادی، ارشاد العقل السلیم، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1999م.

الأزهری، ابومنصور، تهذیب اللغة، تحقیق: د. عبدالحلیم جبار، الدار المصریه للتالیف و النشر، بی جا، 1964م.

الاندلسی الغرناطی، أبو حیان، البحر المحیط، دار الکتاب الاسلامی، القاهره،1992م.

البستانی، محمود، تاریخ الادب العربی فی ضوء المنهج الاسلامی، مجمع البحوث الاسلامیه، مؤسسة الطبع و النشر للآستانة الرضویة المقدسة، مشهد، 1413ق.

البیضاوی، ناصر الدین عبدالله، انوار التنزیل و اسرار التأویل، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1999م.

الجرجانی، عبدالقاهر، دلائل الاعجاز، تعلیق: د. محمد محمود شاکر، مکتبه الخانجی، القاهره، 1989م.

الجرجانی، عبدالقاهر ، اسرار البلاغه فی علم البیان، تعلیق: سید محمد رشید رضا، دارالمعرفه للطباعه و النشر، بیروت، 1404ق.

خلف، حسن، بررسی جلوه‏های زیباشناختی صحیفة سجادیه، پایان نامه جهت دریافت درجه دکتری رشته زبان و ادبیات عرب، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 1393ش.

الراغب الاصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، دارالمعرفه، بیروت، 1998م.

الزجاج، ابواسحاق، معانی القرآن و اعرابه، تحقیق: د. عبدالجلیل الشلبی، عالم الکتب، بیروت، 1988م.

الزمخشری، جارالله، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دارالکتاب العربی، بیروت، 1407ق.

سید قطب، ابراهیم، فی ظلال القرآن، دارالنشر، بی جا، 1988م.

السیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، 1978م، القاهره، 1978م.

الشوکانی، محمد بن علی، فتح القدیر، دارالکلم الطیب، دمشق- بیروت،1414ق.

الصابونی، محمد علی، صفوة التفاسیر، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1999م.

الصعیدی، عبدالمتعال، بغیة الایضاح لتلخیص المفتاح، مکتبة الآداب و مطبعتها، القاهره، بی تا.

الفراء، ابو زکریا یحیی بن زیاد، معانی القرآن، تحقیق: احمد نجاتی و محمد علی النجار، الهیئه المصریه العامه للکتاب، مصر،1980م.

القزوینی، الخطیب، الایضاح فی علوم البلاغه، شرح: د. محمود عبدالمنعم الخفاجی، دار الکتاب اللبنانی، بی جا،1980م.

المبارک، مازن، الموجز فی تاریخ البلاغة، دارالفکر، دمشق، 1999م.

النجار، عبدالوهاب احمد، قصص الانبیاء، دارالکتب العلمیه، مصر، 1985م.

الهاشمی، احمد جواهر البلاغه فی المعانی و البیان و البدیع ، منشورات اسماعیلیان، بی جا، 1385ق.