زمان تعیّن مبیع در بیع کلی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 2، دوره 46، شماره 4 - شماره پیاپی 99، بهمن 1393، صفحه 9-23   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v46i19.17043

نویسندگان

احمد باقری¹؛ شکیبا امیرخانی^{* 2}

¹استاد دانشگاه تهران

²دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

در نظام حقوقی اسلام، عقد بیع در شمار عقود تملیکی قرار دارد، بی‌آن‌که میان معیّن بودن مبیع و کلی بودن آن تفاوتی وجود داشته باشد. از این رو در زمان تشخّص مبیع، در فرضی که مبیع کلی باشد، میان فقیهان اختلاف نظر گسترده‌ای وجود دارد که آثار مختلف و بعضاً متناقضی را به دنبال داشته است. تبیین این مهم و تحلیل آن برای دستیابی به نظریه‌ای متقن، می‌تواند از تشتّت آرا به‌کاهد و احکام این عقد پرکاربرد را شفاف‌تر سازد. قانون مدنی نسبت به این مسأله اجمال دارد و همین امر باعث شده است که برخی حقوق‌دانان، به تبعیت از نظام‌های حقوقی غرب، بیع را در فرض کلی بودن مبیع، عهدی بدانند و آن را از شمول عقود تملیکی خارج سازند. در این پژوهش نخست تبیین دقیقی از مفهوم کلی و اقسام آن به عمل آمده و با توجه به آن، آرای مختلف فقیهان در ارتباط با زمان تشخّص مبیع کلی مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس یافته‌های این نوشتار، کلی مشاع با افراز معیّن می‌شود و در بیع کلی در معین و کلی در ذمه، اراده جدی بایع که مشتری گزینش و تسلیم مصداق کلی را به وی تفویض نموده است، معیار تشخّص مبیع خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

مبیع؛ معیّن بودن؛ کلی در معیّن؛ کلی در ذمّه؛ کلی مشاع

مراجع

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، موسسة النشر الاسلامی، الطبعة الثانیة، 1410ق.

 

الاصفهانی، محمد حسین، حاشیة کتاب المکاسب، قم، انوار الهدی، الطبعة الاولی، 1418ق.

 

الاصفهانی، محمد حسین، الاجاره، قم، موسسة النشر الاسلامی، الطبعة الثانیة، 1409ق.

 

امامی، حسن، حقوق مدنی، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ سی ودوم، 1390.

 

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، موسسة النشر الاسلامی، الطبعة الاولی، 1405ق.

 

جزایری مروج، محمد جعفر، هدی الطالب إلی شرح المکاسب، قم، طلیعة النور، الطبعة الاولی، 1428ق.

 

جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، ابن سینا، 1346.

 

حرّعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، آل البیت، الطبعة الاولی، 1409ق.

 

خمینی، روح الله، کتاب البیع، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، الطبعة الاولی، 1421ق.

 

خمینی، مصطفی، مستند تحریر الوسیله، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، الطبعة الاولی، بی‌تا.

 

خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهة فی المعاملات، لبنان، دارالهادی، الطبعة الاولی، 1412ق.

 

سبزواری، عبد الاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، موسسة المنار، الطبعة الرابعة، 1413ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام إلی تنقیح شرایع الاسلام، قم، موسسة المعارف الاسلامیة، الطبعة الاولی، 1413ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، بیروت، دار العالم الاسلامی، بی‌تا.

 

شهیدی، مهدی، حقوق مدنی 6 (عقود معین1)، تهران، مجد، چاپ یازدهم، 1388.

 

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، الطبعة الثالثة، 1387ق.

 

قمی، تقی، دراساتنا من الفقه الجعفری، قم، مطبعة الخیام، الطبعة الاولی، 1400ق.

 

کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی (درسهایی از عقود معین)، تهران، کتابخانه گنج دانش، چاپ دوازدهم، 1388.

 

مامقانی، محمد حسن، غایة الآمال فی شرح کتاب المکاسب، قم، مجمع الذخائر الاسلامیة، الطبعة الاولی، 1316ق.

 

محقق حلّى، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، موسسة الاسماعیلیان، الطبعة الثانیة، 1408ق.

 

محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، موسسة آل البیت، الطبعة الثانیة، 1414ق.

 

مظفر، محمد رضا، حاشیة المظفر علی المکاسب، قم، حبیب، الطبعة الاولی، بی‌تا.

 

نایینی، محمد حسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران، المکتبة المحمدیة، الطبعة الاولی، 1373ق.

 

نایینی، محمد حسین، المکاسب و البیع، قم، موسسة النشر الاسلامی، الطبعة الاولی، 1413ق.

 

نجفی (صاحب جواهر)، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، لبنان، دار إحیاء التراث العربیة، الطبعة السابعة، 1404ق.

 

یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم، حاشیة المکاسب، قم، موسسة الاسماعیلیان، الطبعة الثانیة، 1421ق.

 

یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم، تکملة العروة الوثقی، قم، کتابفروشی داوری، الطبعة الاولی، 1414ق.