تأملی در حدیث «من أخلص لله…» از نگاه فریقین

علوم قرآن و حدیث

مقاله 2، دوره 50، شماره 1، مهر 1397، صفحه 81-96   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v50i1.39904

نویسندگان

سیدمهدی موسوی؛ علی اکبر ربیع نتاج^*

دانشگاه مازندران

چکیده

حدیث «مَن أخلصَ لله تعالی أربعینَ یوماً ظَهرَت ینابیعُ الحکمة مِن قلبِه علَی لسانِه» که با تعابیر مختلفی در منابع روایی شیعه و اهل سنت وارد شده، از جمله احادیثی است که علمای فریقین متفاوت به آن نگریسته‌اند. این حدیث عموماً در میان محدثین اهل سنت، به دلیل ضعف سندی و مرسل بودن، ساخته متصوفه تلقی شده و به عنوان حدیثی جعلی برشمرده می‌شود؛ به گونه‌ای که می‌توان آن را در تمام کتب احادیث موضوعه آنان مشاهده نمود. ولی همین حدیث در برخی منابع معتبر شیعی نیز وارد شده و شارحین حدیث ضمن پذیرش آن، به شرح مفادش همت گماشته‌اند. نوشتار حاضر، که به روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته، بر «نقل به معنا» شدن حدیث مزبور تاکید نموده، و جعلی بودن آن را منتفی می‌داند.

کلیدواژه‌ها

حدیث «من أخلص لله ...»؛ اخلاص؛ زهد؛ حکمت؛ حدیث جعلی؛ نقل به معنا؛ فریقین

مراجع

قرآن کریم.

ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1404 ق.

ابن أبی الدنیا، عبد الله بن محمد، الزهد، دمشق، دار ابن کثیر، 1420 ق.

ابن أبی شیبه، عبد الله بن محمد، المصنف فی الأحادیث و الآثار، الریاض، مکتبة الرشد، 1409 ق.

ابن أثیر جزری، مبارک بن محمد، جامع الأصول فی أحادیث الرسول، دار الکتب العلمیة، 1392 ق.

ابن العراق الکنانی، علی بن محمد، تنزیه الشریعة المرفوعة، دار الکتب العلمیة، 1981 م.

ابن المبارک، الزهد و الرقائق، عبدالله، بی‌جا، بی‌تا.

ابن بابویه، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا علیه السلام، تهران، چاپ اول، 1378 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی ، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1413 ق.

ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، الموضوعات، المکتبة السلفیة بالمدینة المنورة، الطبعة: الأولی، 1388 ق.

ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، مطبعة دائرة المعارف النظامیة، الهند، 1326 ق.

ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1410 ق.

ابن شعبه حرّانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول (ص)، قم، جامعه مدرسین، 1404 ق.

ابن فهد حلّی، احمد بن محمد، عدة الداعی و نجاح الساعی، دار الکتب الإسلامی، 1407 ق.

ابو زهو، محمد، الحدیث و المحدثون، قاهرة، دار الفکر العربی، 1378 ق.

ابو نعیم، احمد بن عبد الله، حلیة الأولیاء وطبقات الأصفیاء، بیروت، دار الکتاب العربی، الطبعة الرابعة، 1405 ق.

اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، تبریز، نشر بنی هاشمی، چاپ اول، 1381 ق.

امین اصفهانی، سیده نصرت بیگم، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، نهضت زنان مسلمان، بی‌تا.

انصاری قرطبی، أبو العباس أحمد، المفهم لما أشکل من تلخیص کتاب مسلم، بی‌جا، بی‌تا.

بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، چاپ اول، 1374.

پاینده، ابو القاسم، نهج الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول ص)، تهران، دنیای دانش، بی‌تا.

تقی‌الدین حلی، حسن بن علی، الرجال، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، 1342.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، اللآلیء المصنوعة فی الأحادیث الموضوعة، بیروت، دار الکتب العلمیة، الطبعة: الأولی، 1417 ق.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1417 ق.

شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، نجف، چاپ اول، بی‌تا.

صغانی، حسن بن محمد، الموضوعات، دمشق، دار المأمون للتراث، الطبعة الثانیة، 1405 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم، دار الثقافة، 1414 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الرجال، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ سوم، 1373.

عتر، نور الدین محمد، منهج النقد فی علوم الحدیث، دمشق، دار الفکر، الطبعة الثالثة، 1418 ق.

العجلی، أحمد بن عبد الله، تاریخ الثقات، دار الباز، 1405 ق.

عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم، چاپ چهارم، 1415 ق.

عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، 1380 ق.

الفَتَّنی، م‍ح‍م‍د طاه‍ر ب‍ن‌ ع‍ل‍ی‌، تذکرة الموضوعات، إدارة الطباعة المنیریة، الطبعة الأولی، 1343 ق.

فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، الوافی، اصفهان، چاپ اول، 1406 ق.

قاسمی، جمال الدین، قواعد التحدیث من فنون مصطلح الحدیث، مؤسسه الرساله ناشرون، 1425 ق.

قضاعی، محمد بن سلامة، شهاب الأخبار (کلمات قصار پیامبر خاتم)، تهران، چاپ: اول، 1361.

کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی-إختیار معرفة الرجال، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول، 1409 ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407 ق.

مازندرانی، محمد صالح بن احمد، شرح الکافی (الأصول و الروضة)، تهران، چاپ اول، 1382 ق.

مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایه، نشر صدوق، 1396.

متّقی هندی، علاءالدین علی، کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، مؤسسة الرسالة، الطبعة الخامسة، 1401 ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوار، بیروت، چاپ دوم، 1403 ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی ، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، چاپ دوم، 1404 ق.

مجلسی، محمدتقی بن مقصود علی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، چاپ دوم، 1406 ق.

مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران، چاپ اول، 1368.

مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، 1413 ق.

میرداماد، محمدباقر بن محمد، الرواشح السماویة فی شرح الأحادیث الإمامیة، قم، چاپ اول، 1311 ق.

نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ ششم، 1365.

نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، چاپ اول، 1408 ق.

هروی، علی بن محمد، الأسرار المرفوعة فی الأخبار الموضوعة (الموضوعات الکبری)، مؤسسة الرسالة، بیروت، بی‌تا.

هَنَّاد بن السری، أبو السَّری، الزّهد، الکویت، دار الخلفاء للکتاب الإسلامی، الطبعة الأولی، 1406 ق.