نگاهی نو به مولوی و ارشادی و برایند روش‌شناختی آن

فقه و اصول

مقاله 3، دوره 46، شماره 4 - شماره پیاپی 99، بهمن 1393، صفحه 71-90   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v46i19.24442

نویسنده

محمد عرب صالحی^*

پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی قم

چکیده

این مقاله پس از تعیین جایگاه مولوی و ارشادی و این‌که آن‌ها وصف اوامر و نواهی‌اند و نه وصف حکم و بیان تعریف مختار و امتیاز آن از سایر تعاریف، به بحث مهم روش‌شناسی و سنجه‌های تشخیص اوامر و نواهی مولوی از ارشادی پرداخته است. مطابق تعریف‌های مختلف از ارشادی و مولوی، سنجه‌های تمایز این دو نیز مختلف می‌شود. مقاله حاضر در پی اثبات این است که تغییر در معنا و روش‌شناسی مولوی و ارشادی از شیخ انصاری به این سو وارد مباحث اصولی شده و همین تغییرات باعث نقض و ابرام‌های فراوان در اصل تعریف و مصادیق ارشادی و مولوی گردیده است که قبل از شیخ انصاری در فقه شیعه و اهل سنت معنای ثابتی داشته و سنجه تشخیص آن هم مشخص بوده است. به اعتقاد نویسنده همان تعریف و سنجه ماقبل شیخ بهترین تعریف و سنجه در بحث مولوی و ارشادی است و می‌تواند تغییرات زیادی را در محتوای بسیاری از فتواها ایجاد کند.

کلیدواژه‌ها

ارشادی؛ مولوی؛ حکم؛ روش‌شناسی؛ دنیوی؛ مستقلات عقلیه

مراجع

الآمدی، علی‌بن محمد، الاحکام فی اصول الاحکام، بیروت، دار الکتب العربی، الطبعة الاولی، 1404ق.

آملى، محمد تقى، مصباح الهدى فی شرح العروة الوثقى، تهران، مؤلف، چاپ اول، 1380ق.

ابن حجر العسقلانی، احمد‌بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.

اشتهاردی، علی‌پناه، تقریرات فی اصول الفقه، تقریرات درس خارج اصول آیت‌الله بروجردی، قم، موسسه انتشارات اسلامی، چاپ اول. 1417ق.

اصفهانی، محمدحسین، نهایة الدرایه فی شرح الکفایه، بیروت، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، چاپ دوم، 1429ق.

بجنوردى، حسن، القواعد الفقهیة، قم، نشر الهادی، چاپ اول، 1419 ق.

بدران، عبدالقادر، المدخل الی مذهب الامام احمد‌بن حنبل، بیروت، مؤسسة الرسالة، الطبعة الثانیة، 1401ق.

بهبهانى، محمد باقر بن محمد اکمل، مصابیح الظلام، قم، مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، چاپ اول، 1424ق.

مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی، موسوعة الفقه الاسلامی طبقا لمذهب اهل البیت علیهم السلام، قم، مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، 1423ق.

حائری، مرتضی، مبانی الاحکام فی اصول شرائع الاسلام، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اول، 1424ق.

حافظ عراقی، عبدالرحیم بن حسین، طرح التثریب فی شرح التقریب، بیروت، دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی، 2000م.

حسینی میلانی، ‌علی، کتاب الشهادات، تقریرات خارج فقه آیت‌الله سید محمد رضا موسوی گلپایگانی، قم، مقرر، چاپ اول، 1405ق.

حکیم، محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، مؤسسة دار التفسیر، چاپ اول، 1416ق.

حکیم، محمد تقى، الأصول العامة للفقه المقارن، بی‌جا، المجمع العالمی لأهل البیت «ع»،1418ق.

حکیم، محمد‌سعید، المحکم فی اصول الفقه، قم، موسسه المنار، چاپ اول، 1414ق.

امام خمینی، روح الله، الاستصحاب، تهران، مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی، چاپ اول، 1381.

امام خمینی، روح الله ، مناهج الوصول الی علم الاصول، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، 1415ق.

خمینى، مصطفى، کتاب الطهارة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، تهران، چاپ اول، 1418ق.

خمینى، مصطفى، تحریرات فی‌الاصول، قم، چاپ اول، 1418ق.

خویى، ابو القاسم، موسوعة الإمام الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، چاپ اول، 1418ق.

رشتی، حبیب الله بن محمد علی، کتاب الاجاره، بی‌جا، چاپ اول، 1311ق.

رشتی، حبیب الله بن محمد علی، بدایع الافکار، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول. بی‌تا.

رملی، احمد بن حمزه، فتاوی الرملی، نرم‌افزار الجامع الکبیر.

زرقانی، محمد‌بن عبد الباقی، شرح الزرقانی علی موطأ الامام مالک، بیروت، دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی، 1411ق.

سیوطی، عبدالرحمن‌بن ابی‌بکر، الحاوی للفتاوی فی الفقه و علوم التفسیر و الحدیث و الاصول و النحو و الاعراب و سائر الفنون، بیروت، دار الکتب العلمیه، الطبعة الاولی، 1421ق.

شبیری زنجانى، موسى، کتاب نکاح، قم، مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز، چاپ اول، 1419ق.

شروانی، عبد‌الحمید، حواشی الشروانی علی تحفة المحتاج بشرح المنهاج، بیروت، دار الفکر، الطبعة الاولی، بی‌تا.

شعرانی، ابوالحسن، المدخل الی عذب المنهل فی اصول الفقه، تحقیق رضا استادی، قم، مؤسسه الهادی، چاپ اول، 1373.

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404ق.

طوسی، محمد‌بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ سوم، 1390.

طوسی، محمد‌بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

عینی، بدرالدین محمود‌بن احمد، عمدة القاری، شرح صحیح البخاری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

غزالی، محمد‌بن محمد، المستصفی فی علم الاصول، بیروت، دار الکتب العلمیه، الطبعة الثانیة،1413ق.

فاضل هندى، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، 1416ق.

کاشف الغطا، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1422ق.

کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامی، چاپ دوم، 1362.

لاریجانی، صادق، تقریرات خارج اصول، نسخه تایپی. (چاپ نشده)

مجلسى، محمد تقى‌بن مقصود‌علی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، چاپ دوم، 1406ق.

مجلسى، محمد تقى‌بن مقصود‌علی، لوامع صاحبقرانى، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1414ق.

مجلسى، محمدباقر بن محمد تقی، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى، چاپ اول، 1406ق.

محقق داماد، ‌مصطفی، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ دوازدهم، 1406ق.

معرفت، محمد‌هادی، «احکام ارشادی و مستقلات عقلیه»، فصلنامه حقوق، تابستان، شماره 6، 1365، ص 50-56

مناوی، محمد عبدالرئوف‌بن تاج العارفین، التیسیر بشرح الجامع الصغیر، الریاض، مکتبة الامام الشافعی، الطبعة الثالثة، 1408ق.

مناوی، محمد عبدالرئوف‌بن تاج العارفین، فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، مصر، المکتبة التجاریة الکبری، البعة الاولی، 1356ق.

موسوی گلپایگانى، محمد رضا، کتاب الطهارة، قم، دار القرآن الکریم، چاپ اول، 1407ق.

مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی، موسوعة الفقه الاسلامی طبقا لمذهب اهل البیت علیهم السلام، قم، مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، 1423ق.

نووی، یحیی‌بن شرف، المجموع، بیروت، دار الفکر، 1997م.

هاشمی شاهرودی، محمود، بحوث فی علم الاصول، تقریرات درس شهید صدر، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، چاپ سوم، 1417ق.

هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السّلام (اصطلاحات فقهی، فارسی)، تحقیق محققان مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى‌، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام‌، چاپ اول، 1426ق.

هاشمی شاهرودی، ‌علی، دراسات فی علم الاصول، تقریرات درس محقق خویی، قم، مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی، چاپ اول، 1419ق.

همدانى، رضا بن محمد هادى، مصباح الفقیه، قم، مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، 1416ق.