نقدی بر هفت نمونه از دعاوی اعجاز علمی قرآن

علوم قرآن و حدیث

مقاله 2، دوره 50، شماره 1 - شماره پیاپی 100، مهر 1397، صفحه 97-113   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v50i1.44872

نویسنده

روح الله نجفی^*

دانشگاه خوارزمی

چکیده

مدعیان اعجاز علمی قرآن برآنند که در این متن قدسی، به پاره‌ای از مکشوفات علمی سده‌های اخیر اشاره شده است. «دشواری تنفّس با افزایش ارتفاع»، «نسبت بسیار دقیق اجزاء پدید آورنده یک گیاه »، «نقش باد در تلقیح درختان و میوه‌ها»، «حرکت زمین و مرور کوه‌ها به همراه آن»، «وجود موجودات زنده در کرات آسمانی»، «گسترش جهان و دور شدن کهکشان‌ها از یکدیگر» و «تفاوت خطوط سرانگشتان انسان‌ها» از جمله مصادیقی هستند که مدعیان اعجاز علمی، بدان‌ها استشهاد می‌جویند. مقاله حاضر با بررسی نقّادانه هفت نمونه مزبور نشان می‌دهد که ادعای اعجاز علمی در این موارد، مستلزم عبور از معهودات ذهنی مخاطبان اوّلیه قرآن و نادیده انگاری بستر تاریخی نزول بوده و به تساهل در پایبندی به ظواهر آیات و ضوابط فهم متن می‌انجامد.

کلیدواژه‌ها

اعجاز علمی؛ تفسیر قرآن؛ تفسیر علمی؛ تفسیر فراتاریخی؛ تفسیر تاریخی

مراجع

ابن خالویه، ابوعبدالله حسین بن احمد، اعراب القرائات السبع و عللها، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1427 ق.

ابن عاشور، محمد الطاهر، التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت: موسسه التاریخ العربی، 1420 ق.

ابن کثیر، اسماعیل بن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار و مکتبه الهلال، 2007 م.

ابن مجاهد، کتاب السبعه فی القراءات، تحقیق: شوقی ضیف، قاهره: دار المعارف، 1972 م.

ابن منظور، محمّد بن مکرّم، لسان العرب، بیروت: دار صادر، 2011 م.

ابن منیّر اسکندری، احمد بن محمد، الانتصاف فیما تضمنه الکشاف من الاعتزال، بیروت: دار الکتاب العربی، 1429 ق.

ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس، 1366.

آلوسی، شهاب الدین محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار احیاء الثراث العربی، 1420 ق.

خلیل بن احمد، [ترتیب] کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم: انتشارات اسوه، 1425 ق.

خوئی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم: دار الثقلین، 1418 ق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تهران: موسسه الصادق، 1429 ق.

رشیدرضا، محمد، تفسیرالقرآن الحکیم المشهور بتفسیر المنار، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1426 ق.

رضایی اصفهانی، محمد علی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، قم: انتشارات پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، 1385 .

زمخشری، محمود بن عمر، الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی، 1429 ق.

سبزواری، عبدالاعلی، مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: دار التفسیر، 1431 ق.

سید مرتضی، علی بن حسین، الموضح عن جهه اعجاز القرآن (الصرفه)، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، 1424 ق.

شوکانی، محمد بن علی، فتح القدیر، بیروت: دارالکتاب العربی، 1430 ق.

صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن، بیروت: الامیره، 1434 ق.

طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: موسسه دار المجتبی، 1430 ق.

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات نور وحی، 1388.

طبری، محمد بن جریر، تفسیر الطبری: جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربیّ، بی‌تا.

فخررازی، محمد بن عمر، تفسیر الفخر الرازی المشتهر بالتفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب، بیروت: دارالفکر، 1426-1425 ق.

فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، الصافی فی تفسیر القرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1419 ق.

قاسمی، محمد جمال‌الدین، تفسیر القاسمی: محاسن التأویل، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1431 ق.

قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت: المکتبه العصریه، 1430 ق.

قطب، سیّد، فی ظلال القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1391 ق.

لین، توبی، تاریخ تفکر مسیحی، ترجمه: روبرت آسریان، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز، 1386.

مراغی، احمدمصطفی، تفسیر المراغی، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1418 ق.

معرفت، محمد هادی، علوم قرآنی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها - قم: موسسه التمهید، 1390.

مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن: تفسیر موضوعی، قم: انتشارات نسل جوان، 1374.

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1373.

هارویت، مارتین، مفاهیم اختر فیزیک، ترجمه سعید عطارد- بهرام خالصه، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، 1379.