بررسی حد و معیار غلو و تقصیر از دیدگاه شیخ مفید و علامه مجلسی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 1، دوره 47، شماره 2، دی 1394، صفحه 83-101   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v47i2.25525

نویسندگان

فروغ السادات رحیم پور؛ فرزانه شهبازی^*

دانشگاه اصفهان

چکیده

مقاله حاضر در صدد است به بررسی حد و معیار غلو و تقصیر از نگاه مفید و مجلسی بپردازد. هر دو متکلم موارد مشابهی را به عنوان معیار غلو مطرح کرده‌اند از جمله اعتقاد به الوهیت معصومین و نبوت امامان، اعتقاد به حلول و اتحاد ذات خداوند با معصومان، یا اعتقاد به اینکه با وجود معرفت امامان، انجام تکالیف شرعی لازم نیست. معیار مشترک تفویض نیز این است که معصومان علیهم السلام (به طور مستقل وهم عرض با خداوند) متصف به صفاتی چون خالقیت، رازقیت و زنده کردن و میراندن شوند. اختلاف نظر این دو در تعیین حد و معیار غلو و تقصیر در مسائلی نظیر علم امام، عصمت از گناه صغیره یا سهو، خلقت متقدم چهارده معصوم، کرامات یا فضایل خارق العاده، شأن و جایگاه ایشان در هستی و امثال آن نمودار می‌شود است ودامنه این اختلاف باعث می‌گردد که غالی و مقصر در نظر هریک متفاوت باشد. توجه به این تفاوت‌ها از آن رو حائز اهمیت است که از نظر فقهی، غالی کافر شمرده می‌شود و لوازم کفر بر او مترتب می‌گردد لذا جا دارد که اولا در تعیین حد و ملاکی که عدول از آن غلو (یا تقصیر) شمرده می‌شود به امور متفق علیه نزدیک و نزدیک تر شد و ثانیاً در کافر خواندن غالیان، به آرایی از این دست که می‌گوید غلو تنها اگر به انکار (آگاهانه و عمدی) الوهیت و توحید و نبوت منجر شود، موجب کفر خواهد بود توجه نموده، در مسائل اختلافی و جدلی الطرفین و در امور فرعی و جزئی، مطابق حدود و ملاک‌های شخصی یا حداقلی، افراد را به غلو و تقصیر متهم نکرد.

کلیدواژه‌ها

معیار؛ غلو؛ تقصیر؛ مفید؛ مجلسی

مراجع

ابن بابویه، محمد بن علی، التوحید، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1375.

ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرایع، نجف، منشورات المکتبه الحیدریه، 1385 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، گفتار صدوق، ترجمه اعتقادات، قم، موسسه مطبوعاتی طوس، چاپ اول، 1343.

ابن بابویه، محمد بن علی، معانی الاخبار، قم، انتشارات اسلامی، 1361.

ابن بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، نشر صدوق، چاپ اول، 1367.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405 ق.

البستانی، فؤاد، معجم الوسیط، ترجمه محمد بندرریگی، تهران، انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1382.

خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، قم، دار العلم، 1368.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، تهران، نشر مرتضوی، چاپ دوم، 1374.

طوسی، محمد بن حسن، امالی، قم، دارالثقافة، چاپ اول، ۱۴۱۴ ق.

علامه، حلی، حسن بن یوسف، انوار الملکوت، قم، نشر بیدار، 1363.

مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی، بحار الانوار، بیروت، موسسة الوفا، 1404 ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی، بحار الانوار، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1335.

مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی، جلاء العیون، تهران، قائم، 1356.

مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی، حق الیقین، نشر اسلامیه، بی جا، بی تا.

مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی، عین الحیوه، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1349.

مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی، مجموعه رسائل اعتقادی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1368.

مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی، مرآه العقول، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1363.

مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، بی‌تا.

مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1368.

مفید، محمد بن محمد، اختصاص، ترجمه حسین صابری، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، 1388.

مفید، محمد بن محمد، مصنفات الشیخ المفید؛ اوائل المقالات، ج 4، المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، قم، چاپ اول، 1372.

مفید، محمد بن محمد، مصنفات الشیخ مفید؛ المسائل الصاغانیه، ج 3، المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، قم، چاپ اول، 1372.

مفید، محمد بن محمد، مصنفات الشیخ مفید؛ النکت الاعتقادیه، ج 10، المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، قم، چاپ اول، 1372.

مفید، محمد بن محمد، مصنفات الشیخ مفید؛ امالی، ج 13، المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، قم، چاپ اول، 1372.

مفید، محمد بن محمد، مصنفات الشیخ مفید؛ تصحیح الاعتقاد، ج 5، المؤتمرالعالمی لالفیه الشیخ المفید، قم، چاپ اول، 1372.

مفید، محمد بن محمد، مصنفات الشیخ مفید؛ عدم سهو النبی، ج 10، المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، قم، چاپ اول، 1372.

مفید، محمد بن محمد، مصنفات الشیخ مفید؛ مسائل السرویه، ج 7، المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، قم، چاپ اول، 1372.

مفید، محمد بن محمد، مصنفات الشیخ مفید؛ مسائل العکبریه، ج 49، المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، قم، چاپ اول، 1372.

نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، بی‌جا، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت، 1361.