مروری بر تأثیر طرح‌های آبخوانداری بر روند تغییرات فیزیکی و شیمیایی خاک

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 8، دوره 4، شماره 2 - شماره پیاپی 9، اسفند 1396، صفحه 57-68   

نوع مقاله: مقاله علمی- ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v4i2.62151

نویسنده

حمید مسلمی^*

آزاد اسلامی واحد سیرجان

چکیده

در حال حاضر در مناطقی از کشور سامانه‌های پخش سیلاب به‌عنوان پروژه‌های آبخوان‏داری در حال اجرا و بهره‌برداری می‌باشد، در این پروژه‌ها، حجم زیادی از سیلاب‌ با محتوای املاح و بار معلق در سطح زمین، به مرور زمان می‌تواند سبب تغییراتی در بعضی از خواص فیزیکی و شیمایی خاک گردد. با توجه به این‌که برآیند نتایج حاصل از پروژه‌های پخش سیلاب در نقاط مختلف متفاوت است، ضرورت دارد میزان این تغییرات و روند آن در طول زمان بررسی گردد و با استفاده از نتایج بررسی‌های به‌عمل آمده روش مناسبی در راستای افزایش بهره‌وری این طرح‏ ها ارائه شود. در این مقاله نتایج 40 تحقیق در مورد تأثیرات پخش سیلاب بر خصوصیات خاک مورد ارزیابی قرار گرفت. درمجموع، بررسی‌ها نشان‏دهنده بهبود کیفیت برخی از خواص فیزیکی و شیمیایی خاک در اثر پخش سیلاب است. این وضعیت شامل متعادل‌تر شدن بافت و شرایط رطوبتی خاک، اصلاح وضعیت فیزیکی و شیمیایی خاک، افزایش برخی عناصر و در نتیجه افزایش حاصل‏خیزی خاک نسبت به وضعیت قبل از اجرای عملیات پخش سیلاب و کاهش نفوذپذیری و ایجاد شرایط مناسب برای رشد گیاهان مرتعی و نهال‌های کاشته شده و در نتیجه تغییر چشم‏انداز این مناطق از لحاظ اکولوژیکی است.

کلیدواژه‌ها

پخش سیلاب؛ خصوصیات شیمیایی و فیزیکی خاک؛ نفوذپذیری

مراجع

آقایی‌افشار، م. و بهشتی‏راد، م. 1393. بررسی اثرات پخش سیلاب بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک (مطالعه موردی: دهندر هشتبندی میناب، استان هرمزگان). فصلنامه پژوهش‏های فرسایش محیطی، 4(16): 13-26.

اسدی، م.ع. 1370. بررسی برخی خصوصیات فیزیکی شیمیایی خاک در عرصه پخش سیلاب منطقه ماهان (کرمان). پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد خاکشناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه اصفهان.

بخشی، م. 1393. اثر پخش سیلاب بر روی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک (مطالعه موردی منطقه سنجه باشه محلات). پایان‏نامه کارشناسی ارشد، دانشکده کشاورزی، گروه مهندسی آب، آبیاری و زهکشی، دانشگاه مرودشت.

برآبادی، ح. زهتابیان، غ.ر. طویلی، ع. دادرسی سبزوار، ا. خسروی، ح. 1392. بررسی تأثیر پخش سیلاب در تغییرات فیزیکی و شیمیایی خاک (مطالعه موردی: ایستگاه پخش سیلاب برآباد شهرستان سبزوار) نشریه مهندسی اکوسیستم‌های بیابان، 2(1): 37- 46.

بهشتی‌راد، م. 1393. بررسی اثر پخش سیلاب مدوار بر برخی ویژگی‏های فیزیکی و شیمیایی خاک. فصلنامه جغرافیای طبیعی، 7(62): 15-24.

پادیاب، م.، فیض نیا، س. و شفیعی، ا. 1392. ارزیابی اثرهای پخش سیلاب بر حاصل‏خیزی خاک (مطالعه موردی: ایستگاه پخش سیلاب گچساران). فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 20(1): 161-171.

جلیلی، ف.، قره داغی، ح. و فرجی، م. 1393. پاسخ خصوصیات فیزیکی خاک نسبت به پخش سیلاب در ایستگاه آبدهگاه باشت (مطالعه موردی استان کهگیلویه و بویراحمد). اولین کنگره ملی زیست شناسی و علوم طبیعی ایران.

جوادی، م.ر.، باقری، م.، وفاه‏خواه، م. و غلامی، ش. 1392. تأثیر پخش سیلاب بر خصوصیات شیمیایی خاک در منطقه دلیجان. مجله پژوهش‌های خاک، 27(4الف): 565 تا 572.

جوادی، م.ر.، باقری، م.، وفاه‏خواه، م. و غلامی، ش. 1393. تأثیر پخش سیلاب بر خصوصیات فیزیکی خاک (مطالعه موردی: پخش سیلاب دلیجان، استان مرکزی). پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز، 5(9): 119-129.

جوادی، م.ر. و محمودی میان‏آبادی، ا. 1390. بررسی اثر پخش سیلاب در تغییر برخی از خواص فیزیکی و شیمیایی خاک (مطالعه موردی: سیلاب سیستم گسترش جاجرم). مجله علوم و فنون منابع طبیعی، 6(1): 1-12.

حسنی، ز. 1392. ارزیابی اثرات پروژه‏های آبخیزداری اجرا شده (مطالعه موردی: پخش سیلاب تاسران استان همدان). پایان‎نامه کارشناسی ارشد آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه یزد.

خلیلی، م. و موسوی، سی.ع.ا. 1389. بررسی تأثیر پخش سیلاب بر بافت و برخی از خصوصیات شیمیایی خاک در حوضه کفدهک خرامه (استان فارس). دومین همایش ملی کشاورزی و توسعه پایدار (فرصت‏ها و چالش‏های پیش‎رو). 11 صفحه.

دودکانلوی‏میلان، خ. 1390. اثر پخش سیلاب بر برخی از خصوصیات فیزیکوشیمیایی و مینرالوژی رسوبات و تأثیر آن در کاهش فرسایش و رسوب (مطالعه موردی: حوزه آبخیز سینی و برجوئی شهرستان لردگان). پایان‏نامه کارشناسی ارشد آبخیزداری، دانشگاه شهرکرد.

دولتی، پ. 1386. بررسی اثر پخش سیلاب بر خصوصیات خاک وپوشش گیاهی جهان آباد تربت جام، پایان‏نامه کارشناسی ارشد دانشکده مازندران.

رهبر .غ.ر. و کوثر.س.آ. 1381. بررسی برخی از تغییرات فیزیکی و شیمیایی خاک در شبکه‏های پخش سیلاب گربایگان فسا، مجموعه مقالات کارگاه آموزشی تاثیر پخش سیلاب بر خصوصیات خاک در ایستگاه‏های پخش سیلاب، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری.

زارع مهرجردی، م.، مهدیان، م.ح. و برخورداری، ج. 1392. بررسی تأثیر پخش سیلاب بر نفوذپذیری خاک در ایستگاه پخش سیلاب سرچاهان، استان هرمزگان. مجله آبخیزداری علوم و مهندسی مدیریت، 7(20): 1-8.

سکوتی اسکویی، ر. مهدیان، م.ح. 1395. امکان بازیافت عناصر غذایی خاک از آب‏های غیرمتعارف، مطالعه موردی: ایستگاه پخش سیلاب بر آبخوان پلدشت. نشریه علمی-پژوهشی مهندسی و مدیریت آبخیز، 8(3): 303 تا 309.

سلیمانی، ر. مهدیان، م.ح. و کمالی، ک. 1392. تغییرات مکانی و زمانی نفوذپذیری خاک متأثر از پخش سیلاب در جنوب دهلران. مجله پژوهش‌های حفاظت آب و خاک، 20(3): 51 تا 71.

شمس‏المعالی، ن.، مهدوی، م. و زهتابیان، غ.ر. 1390. ارزیابی اثر پخش سیلاب بر تغییرات نفوذپذیری خاک سطحی (بررسی موردی: حوزه آبخیز چنداب ورامین). مجله مرتع و آبخیزداری (منابع طبیعی ایران)، 64(3): 307 تا 321.

فاضل‏پور، م.ر. 1394. ارزیابی تأثیر پروژه‌های پخش سیلاب بر ویژگی‌های خاک، پوشش گیاهی و تغذیه آبخوان در مناطق خشک و نیمه‌خشک (مطالعه موردی: استان یزد)، پایان‏نامه دکتری، دانشکده منابع طبیعی و منابع طبیعی، دانشگاه یزد.

فخری، ف. 1382. تأثیر پخش سیلاب بر خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک و پوشش گیاهی ایستگاه پخش سیلاب تنگستان استان بوشهر، پایان‏نامه کارشناسی‌ارشد مدیریت مناطق بیابانی، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران.

قضاوی، غ.ر. و ولی، ع.ع. 1381. اثرات پخش سیلاب بر روی بعضی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک (مطالعه موردی پخش سیلاب فتح آباد داراب). مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 9(3): 17 تـا 27.

گودرزوند چگینی، و. و یوسف گمرکچی، ا. 1386. بررسی اثرات پخش سیلاب در نفوذپذیری خاک در عرصه آبخوان چسکین. چهارمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران مدیریت حوزه‌های آبخیز.

گودرزی ،م. و شریعتی،م.ح. 1382. تأثیر پخش سیلاب بر حاصل‏خیزی خاک در استان سمنان، فصلنامه پژوهشی تحقیقات مرتع و بیایان، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع 2: 139- 151.

لطف‌الله‌زاده، د .زارع مهرجرد ی،م. کمالی،ک. ۱۳۸۶. بررسی تأثیر پخش سیلاب بر برخی خصوصیات خاک در عرصه پخش سیلاب سرچاهان. مجله پژوهش و سازندگی. 76 :83-87.

محمدیان، ا. 1392. بررسی تغییرات مکانی نفوذپذیری سطحی خاک در شبکه پخش سیلاب در آبخوان جاجرم خراسان شمالی. پایان‏نامه کارشناسی ارشد آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، 67 صفحه.

محمدیان،ع. و کرمیان، ر. 1388. اثرات پخش سیلاب بر خصوصیات فیزیکوشیمیایی و مینرالوژی خاک ایستگاه داوود رشید کوهدشت، پنجمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.

مروجی، س.ع. 1389. تأثیر پخش سیلاب در خواص فیزیکی و شیمیایی خاک در منطقه باغ سرخ اصفهان. پایان‏نامه کارشناسی ارشد کشاورزی- علوم خاک، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان (خوراسگان).

مسلمی، ح. 1396. اثرات طرح پخش سیلاب بر برخی از خصوصیات فیزیکیوشیمیایی و حاصلخیزی خاک، مطالعه موردی: پخش سیلاب تیغ سیاه – هشتبندی در استان هرمزگان. نشریه مهندسی و مدیریت آبخیز، 1(10): 71-80.

مهدوی ، س.خ.، آذریان، ا.، جوادی، م.ر. و محمودی، ج. 1395. بررسی اثر پخش سیلاب بر برخی از خصوصیات فیزیکی- شیمیایی و حاصل‏خیزی خاک (مطالعه موردی: منطقه بندعلیخان ورامین)، نشریۀ علمی پژوهشی مرتع، 10(1): 68-81.

مهدیان، م.ح.، حسینی چگینی، ا.، شریعتی، م.ح. و خاکسار، ک. 1382. بررسی تاثیر پخش سیلاب در تغییرات فیزیکو- شیمیایی خاک (مطالعه موردی طرح پخش سیلاب قوشه دامغان در استان سمنان)، فصلنامه پژوهش و سازندگی، 61: 39-44.

نصرتی، ک. و محمدی، ز. 1395. اثرات پخش سیلاب بر ویژگی‏های خاک و خصوصیات فیزیکی مخروط افکنه دشت ذهاب، استان کرمانشاه. پژوهشهای دانش زمین، 7(27): 65- 82.

واعظی، ع.ر.، حسین شاهی، ا. و عبدی نژاد، پ. 1391. ویژگی‏های فیزیکی و شیمیایی خاک تحت تأثیر پخش سیلاب در ایستگاه قره چریان زنجان. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب و خاک، 16(62): 149-161.

Ben-Hur M., Shainberg Bakker I.D. and Keren R. 1985. Effect of soil texture and CaCO3 content on water infiltration in crusted soils as related to water salinity. Irrig. Sci. 6: 281-284.

Dahmardeh Ghaleno M.R., Saberi M. and Lalozaei k. 2013. Studying the effects of flood water spreading on changes of topsoil and vegetation (case study: Hamun Region of Sistan, Iran), International Journal of Agriculture and Crop Sciences, 7(5): 712-717.

Dougherty W.J., Fleming N.K., Cox J.W. and Chittleborough D.J. 2004. Phosphorus transfer in surface runoff from intensive pasture systems a various Scales: A Review. Journal Environment Quality, 33:1-16.

Funseca R.M.F. 2003. Dam reservoir sediments as fertilizers and artificial soils, case studies from Portugal and Brazil Proc. International Symp of the Kanazawa Univ, Japan.

Ghazavi R., Vali A. and Eslamian S. 2010. Impact of flood spreading on infiltration rate and soil properties in an arid environment. Water Resources Management, 24(11): 2781-2793.

Hirst S.M. and Ibrahim A.M. 1996. Effects of flood protection on soil fertility in a riverine floodplain area in Bangladesh. Commun. Soil Sci. Plant Anal. 27: 119-156.

Hejcmanova P. and Hejcman M. 2006. A canonical correspondence analysis (CCA) of the vegetationenvironment relationships in Sudanese savannah, Senegal. South African J. Botany, 72: 256-262.

Hubbell D.S. and Gardner J.L. 1944. some edaphic and ecological effects of water spreading on rangeland, Ecology Journal, 25(1):27-44.

Kamali Maskooni E. Amiri E. and Hakimzadeh Ardakani M.A. 2014. Effect of flood Spereding on physical and chemical prperties of soil (case study: Aab Barik, Bab, Iran) . Indian Journal of Fundamental and Applied Life Sciences. 4 (S4): 2936-2939.

Kolarkar A.S. 1983. Khadin a method of harvesting water, Journal of Arid Environments, 20:16-21.

Naderi A. Foruzanfar N. and Mozafari A. 2000. Reclamation of a sandy desert through floodwater spreading: L sediment- induced change in selected soil chemical and physical properties. J. Agric. Sci. Technol. 2: 9-20.

Rahbar GH.R. Kavian A. Habibnezhad Rooshan M. Kowsar A. and Shahedi K. 2016. Infilterability Reduction of Artificial Recharge of Groundwater System in a Desert in the Absence of Sowbugs. Journal of Rangeland Science, 6(3): 264-272.

Soleimani R. 2006. Variability of Soil Physical and Chemical Properties as Affected by Flood Spreading in Musian Station (South Western Iran).18th World Congress of Soil Science - Philadelphia, Pennsylvania, USA.

Walter R. Houston. 1960. Effects of Water Spreading on Range Vegetation in Eastern Montana. Journal of Range Management . 13(6): 289-293.