کاوشی فقهی- تفسیری در حلیت ذبیحه کتابی در پرتو آیه 5 سوره مائده

فقه و اصول

مقاله 4، دوره 46، شماره 4 - شماره پیاپی 99، بهمن 1393، صفحه 117-140   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v46i19.21954

نویسنده

محمد جواد عنایتی راد^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

از آیه 5 سوره مائده حلیت ذبیحه کتابی استفاده می‌گردد و دلیل آن علاوه بر سیاق و امتنانی بودن حکم حلیت، این است که کلمه طعام در آیه مذکور به شهادت عرف و لغت به معنای ذبیحه و یا اعم از ذبیحه است و روایات حلیت موید آن است و روایاتی که طعام را به حبوباب تفسیر کرده‌اند یا از باب ذکر مصداق است و یا معارض با این روایات است و بعد از تعارض، به ظاهر آیه و اصالت حلیت رجوع می‌شود. و در جمع روایات متعارض، اقوالی است که قول شهید ثانی در حمل نهی بر کراهت اولی است.

کلیدواژه‌ها

ذبیحه؛ کتابی؛ حلیت؛ طعام؛ میته

مراجع

ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم – ایران، مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان، چاپ اول، بی‌تا.

ابن العربى، محیى الدین محمد، احکام القرآن، بی‌تا.

ابن العربى، محیى الدین محمد، تفسیر ابن العربى، بیروت، دار احیاء التراث العربى، چاپ اول، 1422 ق.

ابن بابویه، محمّد بن على، من لا یحضره الفقیه، ایران، دفتر انتشارات اسلامى حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1413 ق.

ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، بی‌تا.

ابن عجیبه، احمد بن محمد، البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید، دکتر حسن عباس زکى، قاهره، 1419ق.

ابن کثیر دمشقى، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلى بیضون، چاپ اول، 1419 ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت- لبنان، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، چاپ سوم، 1414 ق.

ابوحمزه ثمالى، ثابت بن دینار، تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دار المفید، چاپ اول، 1420 ق.

احمد بن فارس، معجم مقائیس اللغة، قم- ایران، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1404 ق.

اردبیلى، احمد بن محمد، زبدة البیان فى أحکام القرآن، تهران، کتابفروشى مرتضوى، چاپ اول، بی‌تا.

اردبیلى، احمد بن محمد ، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1403 ق.

استرآبادى، محمد بن على، آیات الأحکام، تهران، مکتبة المعراجی، بی‌تا.

اشکوری، محمد بن على، تفسیر شریف لاهیجى، تهران، دفتر نشر داد،1373.

اندلسى، ابو حیان محمد بن یوسف، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت، دار الفکر، 1420 ق.

آلوسى، محمود، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415 ق.

آیتی، محمد رضا، «حلیت و حرمت ذبیح اهل کتاب و پیامدهای حقوقی آن»، پژوهش دینی، بهار، 1384، شماره9.

بحرانى، سید هاشم، البرهان فى تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، 1416 ق.

بلاغى نجفى، محمد جواد، آلاء الرحمن فى تفسیر القرآن، قم، بنیاد بعثت، چاپ اول، 1420 ق.

بیضاوى عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت، دار احیاء التراث العربى، چاپ اول، 1418ق.

جصاص، احمد بن على، احکام القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربى، 1405ق.

جرجانى، ابوالفتح بن مخدوم، آیات الأحکام، تهران، انتشارات نوید، 1404 ق.

جعفرى تبریزى، محمد تقى، رسائل فقهى، تهران – ایران، مؤسسة منشورات کرامت، 1419 ق.

جناتی، ابراهیم، «نظریه حلیت ذبایح اهل کتاب»، کیهان اندیشه، 1375، شماره 65.

جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت – لبنان، دار العلم للملایین، چاپ اول، 1410 ق.

حسینى همدانى، محمد، انوار درخشان، تهران، کتابفروشى لطفى، 1404 ق.

حرّ عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم - ایران، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1409ق.

حویزى، عبد على بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم، انتشارات اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1415 ق.

خطیب، عبدالکریم، التفسیر القرآنى للقرآن، بی‌تا.

دعاس، احمد عبید و دیگران، اعراب القرآن الکریم، دمشق، دارالمنیر و دارالفارابى، 1425ق.

راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، لبنان – سوریه، الدار الشامیة، 1412 ق.

رهبری، حسن، «حکم کشتار چهار پایان به دست اهل کتاب»، فقه کاوشی نو در فقه اسلامی، 1381، شماره6.

سبزوارى نجفى، محمد، ارشاد الاذهان الى تفسیر القرآن، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1419 ق.

سمرقندى، نصربن محمد، بحرالعلوم، بی‌تا.

شهابى، محمود، ادوار فقه، ایران، انتشارات تهران، چاپ پنجم، 1417 ق.

شهید ثانى، زین الدین بن على، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، مؤسسة المعارف الإسلامیة، قم - ایران، چاپ اول، 1413 ق.

شهید ثانى، زین الدین بن على، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (ط - الحدیثة)، قم- ایران، کتابفروشى داورى، چاپ اول، 1410 ق.

شیخ بهائی، محمد بن حسین، حرمة ذبائح أهل الکتاب، بیروت- لبنان، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول، 1410 ق.

صادقى تهرانى، محمد، البلاغ فى تفسیر القرآن بالقرآن، قم، مؤلف، 1419 ق.

صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن، قم، انتشارات فرهنگ اسلامى، چاپ دوم، 1365.

صافى، محمود، الجدول فى اعراب القرآن، دمشق،‏ بیروت، دار الرشید مؤسسة الإیمان، چاپ چهارم، 1418ق.

صدیق حسن خان، محمد صدیق، نیل المرام من تفسیر آیات الاحکام، بی‌تا.

طباطبایى محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، ‏دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم‏، بی‌تا.

طبرسى، فضل بن حسن، مکارم الاخلاق، برگردان سید ابراهیم میرباقرى فراهانى، تهران، بى‌تا.

طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372.

طبرسى، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، تهران، انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول. 1377.

طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ترجمه ابو القاسم پاینده، تهران، اساطیر، چاپ پنجم، 1375.

طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه، 1412 ق.

طریحى فخر الدین، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشى مرتضوى، چاپ سوم، 1375.

طوسى محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربى، بی‌تا.

طیب، عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، 1378.

فاضل موحدى لنکرانى، محمد، اصول فقه شیعه، قم، چاپ اول، 1381.

فاضل جواد، جواد بن سعید، مسالک الأفهام الى آیات الأحکام، تهران، کتابفروشى مرتضوى، چاپ دوم، 1365.

فراهیدى، خلیل بن احمد، العین، قم - ایران، نشر هجرت، چاپ دوم، 1410ق.

فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضی، تفسیر الصافى، تهران، انتشارات الصدر، چاپ دوم، 1415 ق.

فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضی، الوافی، اصفهان- ایران، کتابخانه امام امیر المؤمنین علی علیه السلام، 1406 ق.

فیومى، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، منشورات دار الرضی، بی‌تا.

قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1364.

کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی (ط - الإسلامیة)، تهران - ایران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

کیاهراسى، على بن محمد، احکام القرآن، بیروت، دارلکتب العلمیة، چاپ دوم، 1405ق.

مراغى، احمد مصطفى، تفسیر المراغى، بیروت، داراحیاء التراث العربى، بی‌تا.

مرتضى زبیدى، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت - لبنان، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، 1414 ق.

مرکز اطلاعات و مدارک اسلامى، فرهنگ نامه اصول فقه، قم، چاپ اول، 1389.

مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360.

مظفر، محمد رضا، أصول الفقه، قم، انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، 1430 ق.

مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1424 ق.

مغنیه، محمد جواد، التفسیر المبین، قم، بنیاد بعثت، بی‌تا.

مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374.