تبیین استقلال مرد در طلاق بر اساس ماهیّت تملیکی عقد نکاح

فقه و اصول

مقاله 6، دوره 46، شماره 4 - شماره پیاپی 99، بهمن 1393، صفحه 177-196   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v46i19.17011

نویسنده

مهدی موحّدی محب^*

استادیار دانشگاه سمنان

چکیده

به اتّفاق نظر فریقین، طلاق تنها از سوی زوج محقّق می‌گردد و فقیهان در تبیین مستند این امر، عموماً به روایت نبوی «الطلاق بید من أخذ بالساق» تمسّک جسته‌اند. اگر چه این روایت عمدتاً در منابع روایی اهل سنّت نقل شده، امّا در فقه امامیّه بر مضمون آن ادّعای اجماع شده است.
در این مجال بر آنیم تا استقلال ارادۀ مرد را در ایقاع طلاق، نه حکمی صرفاً تعبّدی، که ناشی از ماهیّت و اقتضای طبیعت نکاح و طلاق دانسته، روایت یادشده را در اساس، ارشاد به حقیقت مزبور به شمار آوریم. بر این اساس، ماهیّت نکاح را «تملیک یا تسلیط بر بُضع در مقابل مهر» و حقیقت طلاق را «اِعراضی تشریفاتی» دانسته، تسلّط مرد را بر طلاق، ناشی از همین تحلیل و منطبق بر طبیعت مسأله می‌دانیم (بدون انکار بهرۀ زن و کارکردها و اهداف متعالی نکاح).
البتّه روشن است که هیچ صاحب حقّی نمی‌تواند از رهگذر اعمال حقّ خود، سبب اضرار به دیگری یا اختلال در نظم جامعه شود؛ بنابراین، حاکم می‌تواند در فرایند اجرای این مسأله، تمهیداتی بیاندیشد.

کلیدواژه‌ها

نکاح؛ طلاق؛ خلع؛ مهر؛ تملیک؛ اعراض؛ طبیعت؛ اقتضا

مراجع

قرآن کریم.

 

ابن ماجه قزوینی، محمّد بن یزید، سنن إبن ماجه، بیروت: دارالفکر، بی‌چا، بی‌تا.

 

افریقی مصری، ابن منظور، لسان العرب، قم: نشر أدب الحوزه، چاپ اول، 1405ق.

 

امام خمینی، سیّد روح الله، البیع، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1410ق.

 

امامی، سیّد حسن، حقوق مدنی، تهران: انتشارات کتابفروشی اسلامیه، چاپ شانزدهم، 1374.

 

انصاری، مرتضی بن محمّد امین، المکاسب، قم: مجمع الفکر الاسلامی، بی‌چا، 1420ق.

 

انصاری، مرتضی بن محمّد امین، النکاح، قم: لجنة تحقیق تراث الشیخ الاعظم، چاپ اول، 1415ق.

 

آل بحرالعلوم، سیّد محمّد، بلغة الفقیه، طهران: منشورات مکتبة الصادق، چاپ چهارم، 1403ق.

 

باقری فرد، سعیده، حقوق زنان - برابری یا نابرابری، قم: نشر معارف، چاپ دوم، 1387.

 

بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌چا، 1363.

 

بهبهانی، سیّد علی، الفوائد العلیّة، اهواز: مکتبه دارالعلم، چاپ دوم، 1405ق.

 

بیهقی، احمد بن حسین بن علی، سنن کبری، بیروت، دارالفکر، بی‌چا، بی‌تا.

 

توحیدی، محمّد علی، مصباح الفقاهة (تقریر أبحاث السید أبوالقاسم الخویی)، قم: انتشارات داوری، چاپ اول، بی‌تا.

 

جعفری لنگرودی، محمّد جعفر، حقوق خانواده، تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ دوم، 1376.

 

جعفری لنگرودی، محمّد جعفر، فلسفۀ حقوق مدنی، تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ اول، 1380.

 

جوهری، اسماعیل بن حمّاد، تاج اللغة و صحاح العربیّة، بیروت: دارالعلم للملایین، چاپ چهارم، 1407ق.

 

حرّ عاملی، محمّد بن حسن، وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، بی‌چا، بی‌تا .

 

حکیم، سیّد محسن، نهج الفقاهة، قم: انتشارات 22 بهمن، بی‌چا، بی‌تا.

 

حلّی، محمّد بن منصور احمد بن ادریس، السرائرالحاوی لتحریر الفتاوی، قم: موسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، 1411ق.

 

خراسانی، محمّد کاظم، کفایة الأصول، بیروت: مؤسسة آل البیت لأحیاء التراث، بی‌چا، بی‌تا.

 

خوانساری، سیّد احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، تعلیق: علی اکبر غفاری، طهران: مکتبه الصدوق، چاپ دوم، 1405ق.

 

خویی، سیّد محمّد تقیّ، الشروط أو الإلتزامات التبعیة فی العقود، بیروت: دارالمؤرخ العربی، چاپ اول، 1414ق.

 

راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمّد، المفردات فی غریب القرآن، بی‌جا: دفتر نشر الکتاب، چاپ اول، 1404ق.

 

زبیدی حنفی، سیّد محمّد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: مکتبة الحیاة، بی‌چا، بی‌تا.

شایگان، سیّد علی، حقوق مدنی، قزوین: انتشارات طه، چاپ اول، 1375.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرایع الإسلام، قم: موسسة المعارف الاسلامیة، چاپ اول، 1416 ق.

 

صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرایع الإسلام، طهران: المکتبة الاسلامیة، چاپ سوم، 1367.

 

طباطبایی، سیّد علی، ریاض المسائل فی بیان أحکام الشرع بالدلائل، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ اول، 1419ق.

 

طوسی، محمّد بن حسن‌، کتاب الخلاف، قم: موسسة النشر الاسلامی، چاپ اول، 1417 ق.

 

طوسی، محمّد بن حسن‌، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الاسلامیة،1363.

 

طوسی، محمّد بن حسن‌، المبسوط فی فقه الامامیة، طهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، بی‌چا، 1387ق.

 

طوسی، محمّد بن حسن‌، تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، 1365.

 

فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ایران: موسسه دارالهجرة، چاپ دوم، 1409 ق.

 

قانون مدنی ایران (با آخرین اصلاحات).

 

کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی (خانواده)، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ هفتم، 1385.

 

کاتوزیان، ناصر، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران: نشر میزان، چاپ نهم، 1383.

 

کاشف الغطاء، محمّد حسین، تحریر المجلة، طهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه، چاپ اول، 1426 ق.

 

کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسه آل البیت، چاپ اول، 1411 ق.

 

کلینی، محمّد بن یعقوب، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیة، چاپ سوم، 1367 ق.

 

متّقی هندی، علاءالدین علی، کنز العمّال فی سنن الأقوال و الأفعال، بیروت: مؤسسة الرسالة، بی‌چا، 1409 ق.

 

مجلسی، محمّد باقر، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم: مکتبه آیه الله المرعشی، بی‌چا، 1406 ق.

 

محقّق داماد، سیّد مصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده، تهران: مرکز نشرعلوم اسلامی، چاپ دهم، 1382.

 

مظفّر، محمّدرضا، أصول الفقه، قم: انتشارات دفتر تبلیغات، چاپ چهارم، 1370.

 

نجفی خوانساری، موسی بن محمّد، منیة الطالب فی شرح المکاسب، (تقریرات المحقق المیرزا محمد حسین النائینی)، قم : مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ اول، 1418ق.

 

نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء الترات، چاپ اول، 1408ق .

 

یعقوبی، سیف الله، نظام الطلاق فی الشریعة الاسلامیة الغرّاء (محاضرات الشیخ جعفر السبحانی)، قم: مؤسسة الامام الصادق (ع)، چاپ اول، 1414ق.