آسیب‌پذیری ناشی از سیلاب شهری (مطالعه موردی: تهران، درکه تا کن)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 5، دوره 5، شماره 1 - شماره پیاپی 17، فروردین 1395، صفحه 21-36   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v5i1.49976

نویسندگان

منیژه قهرودی تالی^{* 1}؛ آنیتا مجیدی هروی²؛ اسماعیل عبدلی¹

¹شهید بهشتی

²پیام نور

چکیده

تسطیح زمین، تجاوز به حریم رودخانه‌ها و مسیل‌ها، سبب رخداد تغییرات الگوی زهکشی طبیعی و جاری شدن سیل در نواحی شهری، آب‌گرفتگی معابر و افزایش هزینه‌های نگه‌داری شهر می‌شود. شهر تهران مستقر در دامنۀ جنوبی کوه‌های البرز مرکزی، در پایین‌دست حوضه‌های آبریز متعددی قرار دارد. گسترش شهر تهران تا ارتفاع 2200 متری، باعث تفاوت ساختاری در بافت فیزیکی این شهر و درنتیجه مستعد مخاطرات طبیعی ازجمله سیلاب شده است. مناطق 2 و 5 شهرداری تهران در شمال غرب تهران به دلیل مجاورت با حوضه های درکه، فرحزاد، و کن، بالا بودن سهم نسبی ساخت‌وسازها، بالا بودن نسبی تراکم مسکن و جمعیت، تغییر کاربری و وارد شدن به حریم رودخانه و بهره‌برداری نادرست از مسیل ها در معرض ناپایداری ناشی از سیلاب قرار دارد. این پژوهش با استفاده از نقشه‌های توپوگرافی 1:25000، داده‌های اقلیمی و هیدرومتری (2012 تا 1995) و داده‌های کاربری دریافت شده از سازمان شهرداری تهران انجام شده است. معیارهای انتخابی با روش مقایسه دوتایی وزن دهی شدند و بر اساس توابع فازی تلفیق گردیدند. برای تشخیص نقش عوامل مؤثر از روش‌های تهیه نیمرخ آبی و هیدروگراف استفاده شد و ضرایب اهمیت با استفاده از تحلیل شبکه عصبی چند لایه MLP استفاده گردید. نقشه آسیب‌پذیری حاصل از وزن‌های مقایسه‌ای و توابع تلفیقی فازی نشان داد که بیشترین آسیب‌پذیری در خارج شهر پیرامون مسیل‌ها می‌باشد. به دلیل اهمیت حجم رواناب در حوضه‌های بالادست مناطق شهری، سهم حجم رواناب با احتساب مساحت نواحی تعیین گردید. نتایج، سهم رواناب حوضه کن در نواحی شهری را زیاد نشان داد. لذا برای ارزیابی ورودی مسیل کن به تهران، ایستگاه باران‌سنجی سولقان انتخاب شد و پروفیل طولی و هیدروگراف آن ترسیم گردید. نتایج مطالعات آسیب‌پذیری در نواحی شمال‌غرب تهران که حوضه‌های درکه تا کن در بالادست آن قرار دارند و مناطق شهری 2 و 5 را شامل می‌شود نشان داد که ترکیبی از عوامل بالادست و شهری سبب تشدید آسیب‌پذیری این مناطق می‌شود. اگرچه در مناطق خارج از شهر حواشی رودخانه‌ها و مسیل‌ها بالاترین آسیب‌پذیری را نشان می‌دهند، لیکن عوامل دیگری ازجمله بافت فرسوده، سطوح شیب عمودی و ضریب انحناء در تعیین میزان آسیب‌پذیری نواحی شهری دخالت می‌کند. شواهد این ادعا در برداشت‌های میدانی آشکار است. جهش‌های دبی پیک در هیدروگراف ماه اکتبر سال 2012 بر لزوم توجه به رواناب خروجی حوضه کن دارد که تهران به‌طور سالانه حوادثی در رابطه با حوضه کن را تجربه می‌کند.

کلیدواژه‌ها

آسیب‌پذیری؛ سیلاب شهری؛ تهران؛ کن؛ درکه

مراجع

احمدزاده، حسن؛ سعیدآبادی، سعید و الهه نوری؛ 1394. بررسی و پهنه‌بندی مناطق مستعد به وقوع سیل با تأکید بر سیلاب‌های شهری (مطالعه موردی: شهر ماکو). نشریه هیدروژئومورفولوژی. سال 1. شماره 2. صص 23-1.

حسین زاده، سید رضا؛ جهادی طرقی، مهناز؛ 1386. اثرات گسترش شهر مشهد بر الگوی زهکشی طبیعی و تشدید سیلاب‌های شهری. پژوهش‌های جغرافیایی. شماره 61. صص 159-145

حسین زاده، سیدرضا؛ جهادی طرقی، مهناز؛ 1391. بازسازی سیلاب‌های قدیمی رودخانه سه هزار با استفاده از دندروژئومورفولوژی. جغرافیا و مخاطرات محیطی. سال 1. شماره 2.صص: 53-29

سپهر، عادل؛ کاویان، راحیل؛ 1393. طبقه‌بندی تحمل‌پذیری مناطق شهری کلان‌شهر مشهد به مخاطرات محیطی با استفاده از برنامه‌ریزی خطی تعامل تناوبی سیموس (SIMUS). جغرافیا و مخاطرات محیطی. سال سوم. شماره نهم. صص 141-.125

صادقی نیا، علیرضا؛ علیجانی، بهلول؛ ضیائیان فیروزآبادی، پرویز؛ 1391. تحلیل فضایی- زمانی جزیره حرارتی کلان‌شهر تهران با استفاده از سنجش‌ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی. جغرافیا و مخاطرات محیطی. سال اول. شماره 4. صص 17-1

صادقلو، طاهره؛ سجاسی قیداری، حمدالله؛ 1393. راهبردهای مدیریت مخاطره سیل در مناطق روستایی با مدل SWOC-TOPSIS (مطالعه موردی حوضه آبریز قره چای رامیان). جغرافیا و مخاطرات محیطی. سال سوم. شماره 12. 105-128.

صالحی، اسماعیل؛ رفیعی، یوسف؛ بهتاش، محمدرضا فرزاد؛ آقابابایی، محمدتقی؛1392. پهنه‌بندی خطر سیلاب شهری با استفاده از GIS و فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی (مطالعه موردی: تهران). محیط‌شناسی. سال سی و نهم. شماره 3. صص 188- 179.

قنواتی، عزت‌الله؛ امیر کرم و آقا علیجانی، مرضیه؛ 1391. ارزیابی و پهنه‌بندی خطر رخداد سیل در حوضه فرحزاد (تهران) با استفاده از مدل فازی. مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. سال 23. شماره 4. صص 138- 121.

قهرودی تالی، منیژه؛ 1388. کاربرد مدل یکپارچه سیلاب شهری در کلان‌شهرها (مطالعه موردی: شمال شرق تهران). مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای. پیش‌شماره. ص 167 – 178.

قهرودی تالی، منیژه؛ 1391. آسیب‌پذیری خطوط ریلی شمال دشت لوت در مقابل سیلاب. جغرافیا و مخاطرات محیطی. سال 1. شماره 2. صص 18-1

یمانی، مجتبی؛ تورانی، مریم؛ چزغه، سمیرا؛ 1391. تعیین پهنه‌های سیل‌گیر با استفاده از مدل HEC-RAS (مطالعه موردی: بالادست سد طالقان از پل گلینک تا پل وشته). جغرافیا و مخاطرات محیطی. سال 1. شماره 1. صص 16-1.

Banai-Kashami, R. )1989(. A new method for site suitability analysis — The analytic hierarchy process. Environmental Management , 13(6), 685–693.

Bhattacharya, N.)2010(. Flood risk assessment in Barcelona, France. The Netherlands: International institute for geo-information science and earth observation Enscheda (ITC).

Büchele, B., Kreibich H., Kron1, A., Thieken, A., Ihringer, J., Oberle, P., Merz, B. & Nestmann, F. (2006(. Flood-risk mapping: Contributions towards an enhanced assessment of extreme events and associated risks. Natural Hazards and Earth System Sciences, 6, 485–503.

Chan, F., Chan, M., &Tang, N.) 2000(. Evaluation methodologies for technology selection. Journal of Materials Processing Technology, 107, 330–337.

Chang, F. J., Chang, K. Y., & Chang, L. C. )2008(. Counter propagation fuzzy-neural network for city flood control system. Journal of Hydrology, 358(1), 24-34.

Fine, T. L. (1999). Feed forward neural network methodology (3rd ed). New York: Springer-Verlag.

Ghahroudi Tali, M. & Nezammahaleh, M. M. )2013(. Urban flooding management using the natural drainage system case study: Tehran, capital of Iran. Floods: From risk to opportunity.Japan: IAHS Publications.

Hansson, K., Danielson, M., & Ekenberg, L. )2008(. A framework for evaluation of flood management strategies. Journal of Environmental Management, 86, 465-480.

Haykin, S. )1998(. Neural networks: A comprehensive foundation (2nd ed). New York: Prentice Hall .

Jia, J., Wang, J.Z., Liu, X., Xue, Q.K., Li, Z.Q., Kawazoe, Y.,& Zhang, S.B. (2002). Artificial nanocluster crystal: Lattice of identical Al clusters, Applied physics letters, 80 (17), 3186-3188.

Laskar, J. (2003). Frequency map analysis in particle accelerators.. Proceedings of PAC2003", Portland, 12-16 May 2003, 378-382.

Loster, T.,( 1999). Flood trends and global change.Proceedings of Euroconference on global change and catastrophe risk management: Flood risk in Europe .IISA Laxenburg.Austria, 6-9 June 1999.

Malczewski,G. (2008). GIS-based multicriteria decision analysis: A survey of the literature. International Journal of Geographical Information Science, 20(70), 703–726.

Rashid, H. (2011). Interpreting flood disasters and flood hazard perceptions from newspaper discourse: Tale of two floods in the Red River valley, Manitoba, Canada. Applied Geography, 31, 35-45.

Singh, V.P. (1996), Hydrology of disasters, water science and technology library. Kluwer Academic Publishers, 24, 395-425.

The International Disaster Database (EM-DAT). (2016). http://www.emdat.be/about.

Van Alphen B. J., & Stoorvogel, J. J. (2000). A functional approach to soil characterization in support of precision agriculture. Soil Science, American. Journal, 64,1706-1713.

Van Westen, C.(2006), Geoformation Science Earth Observation for municipal risk management; The SLARLM project, International Institute for Geoformation Science and Earth Observation, ITC, P.O. Box 6, 7500 AA Enscheda, The Netherlands.

Zhu, A.X, & Scott, M. (2001), Effects of spatial detail of soil information on watershed modeling. Journal of Hydrology, 284, 57-77.