مجاز مرسل وپیوند آن با ابهام در شعر نیما،اخوان،سپهری و فروغ فرّخزاد

جستارهای نوین ادبی

مقاله 5، دوره 43، شماره 2، اردیبهشت 1389، صفحه 111-128   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v43i2.8398

نویسندگان

ابوالقاسم قوام^* ؛ احمد سنچولی

چکیده

مجاز مرسل یکی از عوامل ابهام آفرین در کلام ادبی است. یاکوبسن در بحث خود از قطب های مجازی و استعاری زبان، مجاز را روند جایگزینی بر اصل مجاورت می داند و آن را از ویژگی های بارز نثر به حساب می آورد. در حالی که مجاز در کلام ادبی، به ویژه شعر معاصر، به دلیل پیوندها و علاقه های تازه ای که شاعر بین معنی حقیقی و مجازی ایجاد می‌کند، عنصری بلاغی محسوب می شود. چون مجاز مرسل بر اساس تداعی مجاورت شکل می گیرد، به زودی بازشناخته می شود و تک معنایی است، از این رو درجۀ ابهام آن نسبت به سایر مقوله های مجازی زبان کمتر است. شاید به همین دلیل است که کاربرد آن در شعر معاصر اندک بوده و شاعران معاصر چندان تمایلی به استفاده از آن در شعر خود ندارند. منتها در همین موارد معدود، گاه به نوآوری ها و ابتکاراتی دست زده-اند که نمودار گزینش و ترکیب شاعر از امکانات متعدّد زبانی و بیانگر سبک خاص و نشان دهندۀ میزان تقلید یا نوآوری آن ها در این حوزه بلاغی است. در این مقاله که به شیوۀ توصیفی - تحلیلی بر روی شعر چهار تن از شاعران معاصر (نیمایوشیج، اخوان ثالث، سهراب سپهری و فروغ فرخزاد) صورت گرفته، برآنیم ضمن بررسی مجاز مرسل و نقش آن در ایجاد ابهام هنری به تجزیه و تحلیل ابهام های حاصل از این مقولۀ ادبی بپردازیم.
کلیدواژه‌ها: مجاز مرسل، ابهام، شعرمعاصر فارسی، نیما، اخوان، سپهری، فروغ فرّخزاد.