استدلال به خالقیت خداوند؛ روش آموزش توحید ربوبی در قرآن، از دیدگاه علامه طباطبایی

علوم قرآن و حدیث

مقاله 4، دوره 50، شماره 2، دی 1397، صفحه 79-102   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v50i2.48177

نویسندگان

حسن شکراللهی¹؛ محمد داوودی^{* 2}؛ سیدجواد قندیلی³

¹استادیار دانشگاه پیام نور

²پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

³دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

توحید در ربوبیت یکی از مراتب توحید است که در آیات فراوانی از قرآن کریم، به مخاطبان آموزش داده شده است. در آموزش توحید در ربوبیت در قرآن، روش‌های متعددی به کار رفته است که مهم‌ترین آن‌ها روش «استدلال» است؛ که از آن میان نیز، استدلال به خالقیت خداوند کاربرد فراوانی دارد؛ زیرا مخاطبان اولیة قرآن یعنی مشرکان و بت‌پرستان، خالقیت خداوند را باور داشتند و شرک آن‌ها عمدتاً در ربوبیت و تدبیر امور عالم بود. این مقاله با استفاده از قواعد تفسیر انجام شده و هدف آن کشف، بررسی و تبیین انواع استدلال به خالقیت خداوند برای آموزش توحید ربوبی در قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که از دیدگاه علامه، این استدلال دارای انواع سه‌گانة استدلال به این‌همانی ربوبیت و خالقیت، استدلال به تلازم ربوبیت و خالقیت، و استدلال به خلقت ممزوج با تدبیر است.

کلیدواژه‌ها

روش؛ استدلال؛ آموزش؛ توحید؛ خالقیت؛ ربوبیت؛ قرآن

مراجع

قرآن کریم، ترجمة سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران: انتشارات حکمت. 1376.

ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، بیروت: الدار الاسلامیة، 1410 ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دار الفکر، بی‌تا.

آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت: دار الفکر، 1417 ق.

باقری، خسرو، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران: انتشارات مدرسه، 1392.

بیرو، آلن، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه دکتر باقر ساروخانی، تهران: انتشارات کیهان، 1370.

تایلر، رالف و.، اصول اساسی برنامه‌ریزی درسی و آموزشی، ترجمة دکتر علی تقی‌پورظهیر، تهران: انتشارات آگه، 1376.

جوادی آملی،‌ عبدالله، تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء، 1378.

جوادی آملی،‌ عبدالله ، توحید در قرآن، قم: مرکز نشر اسراء، 1383.

جوهری، اسماعیل، الصحاح؛ تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت: دار العلم للملایین، 1407 ق.

حسینی‌زاده، علی، سیرة تربیتی پیامبر و اهل‌بیت (4): نگرشی بر آموزش تا تأکید بر آموزش دینی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388.

حیدری، داود، منطق استدلال ـ منطق حملی، مشهد: انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1389.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن الکریم، تحقیق صفوان عدنان داوودی، قم: انتشارات ذوی القربی، 1384.

زمخشری، محمودبن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407 ق.

سبحانی، جعفر، مفاهیم القرآن، بقلم الشیخ جعفر الهادی، قم: انتشارات توحید، 1404 ق.

سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم: مؤسسة امام صادق (ع)، 1373.

سیف، علی‌اکبر، روانشناسی پرورشی (روانشناسی یادگیری و آموزش)، تهران: موسسة انتشارات آگاه، 1379.

شانک، دیل اچ.، نظریه‌های یادگیری (چشم‌اندازی تعلیم و تربیتی)، ترجمة یوسف کریمی، تهران: نشر ویرایش، 1393.

شایان مهر، علی‌رضا،‌ دائرة المعارف تطبیقی علوم اجتماعی، تهران: انتشارات کیهان، ‌1377.

شریعتمداری، علی، تعلیم و تربیت اسلامی، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1366.

صادقی تهرانی،‌ محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، ‌1365.

طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.

طبرسی،‌ فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة، 1408 ق.

طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

فیومی، احمدبن محمد، المصباح المنیر، قم: انتشارات هجرت، 1414 ق.

قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1364.

کدیور، پروین، روان‌شناسی تربیتی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1385.

گروهی از نویسندگان، فلسفة تعلیم و تربیت اسلامی، زیر نظر استاد محمدتقی مصباح یزدی، تهران: انتشارات مدرسه، 1391.

لفرانسوا، گی آر.، نظریه‌های یادگیری انسان، ترجمة یحیی سیدمحمدی، تهران: نشر روان، 1389.

مشایخی راد، شهاب‌الدین، تعلیم و تربیت دینی (مجموعه مقالات)، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1380.

مصباح یزدی، محمدتقی، خداشناسی، تحقیق و نگارش امیررضا اشرفی، قم: انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1389.

مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم،‌ تهران:‌ مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، ‌1385.

مظفر، محمدرضا، المنطق، بیروت: دار التعارف، 1400 ق.

معرفت، هادی، التمهید فی علوم القرآن، قم: موسسة التمهید، 1388.

مکارم شیرازی، ناصر، الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، قم: مدرسة الامام امیرالمؤمنین (ع)، 1421 ق.

مکارم شیرازی، ناصر، و دیگران، پیام قرآن، قم، مدرسة الامام امیرالمؤمنین (ع)، 1367.

ملکی، حسن، برنامه‌ریزی درسی (راهنمای عمل)، تهران: انتشارات مدرسه، 1379.

موسوی سبزواری، عبدالاعلی، مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات دار التفسیر، 1431 ق.

موسوی همدانی، محمدباقر، ترجمة تفسیر المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1374.

مهرمحمدی، محمود، برنامه درسی: نظرگاه‌ها، روی‌کردها و چشم‌اندازها، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، 1381.

هیلگارد، ارنست و باور، گوردون، نظریه‌های یادگیری، ترجمة محمدنقی براهنی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1371.