ژئوشیمی و کانی شناسی لیستونیت میزبان کانی سازی جیوه و مقایسه آن با انواع نابارور در ناحیه طوره، غرب شهر خوی

زمین شناسی اقتصادی

مقاله 6، دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 9، بهمن 1392، صفحه 307-324   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/econg.v5i2.31885

نویسندگان

علی امامعلی پور^* ؛ مستوره یوسفی؛ مهدیه کریملو

ارومیه

چکیده

دگرسانی سنگهای اولترامافیک افیولیتی، تشکیل لیستونیت و کانی سازیهای همراه، از پدیده‌های جالب در فلززایی افیولیت خوی به‌شمار می‌رود. به‌نظر می‌رسد چرخه‌های گرمابی مسؤول کانی‌سازی، از سیستم‌های زمین‌گرمایی که متعاقب فعالیت آتشفشانی اسیدی تا حدواسط نئوژن- پلیئستوسن به‌وجود آمده‌اند، منشأ گرفته‌اند. بازپویایی سرپانتینیت برشی با محلولهای گرمابی، به دگرسانی گرمابی سیلیسی- کربناته و تشکیل لیستونیت منجر شده است. اهمیت این دگرسانیها به‌دلیل کانی سازیهای جیوه- طلای همراه آنهاست. بر پایه بررسیهای کانی‌شناسی میکروسکپی، آنالیزهای XRD، ویژگیهای ژئوشیمیایی و روابط صحرایی، سه نوع لیستونیت شامل انواع سیلیسی، سیلیسی- کربناته و کربناته شناخته شده است. رخداد جیوه طوره در پیوند با لیستونیت نوع سیلیسی که بیربیریت نیز نامیده می شود، تشکیل شده است. زون های دگرسانی، کنترل ساختاری دارند و به همبریهای گسله شیل (مارن) / سرپانتینیت محدود می شوند. از نظر کانی‌شناسی، لیستونیت سیلیسی عمدتاً از کانیهای کوارتز، کلسدونی، اوپال و هیدروکسیدهای ثانوی آهن تشکیل شده است. منیزیت، دولومیت، کلسیت و کانیهای رسی از فازهای فرعی هستند. به‌سمت لیستونیت های سیلیسی- کربناته و کربناته، از مقدار کانیهای سیلیسی کاسته و به مقدار کانیهای کربناته افزوده می شود. روابط صحرایی زمین‌شناسی و وجود کانی فلزی کرم اسپینل باقی‌مانده در لیستونیت ناحیه طوره سنگ میزبان اولترابازیکی را تأیید می کند.
بر پایه بررسی ژئوشیمیایی، میانگین مقادیر SiO2، Fe2O3، MgO و L.O.I به‌عنوان تشکیل‌دهنده های اصلی لیستونیت سیلیسی به‌ترتیب برابر 6/82، 99/6، 02/1 و 74/3 درصد وزنی می باشند. در میان عناصر کمیاب، میانگین مقادیر Hg، Pb، As و S به‌ترتیب برابر ppm 2/646، ppm 7/517، ppm 1/ 329 و ppm 281 به‌دست آمده است.
در این پژوهش، تغییرات جرم (افزایش و کاهش) عناصر اصلی و فرعی در طول فرآیند دگرسانی در ناحیه طوره با استفاده از معادلۀ Gresens مورد بررسی قرار گرفته است. لیستونیت سیلیسی سینابردار، در K2O, Al2O3 ,SiO2 و Hg غنی‌شده و در MgO و MnO کاهش یافته است. نوع سیلیسی- کربناته در ,Al2O3, Na2O ,CaO K2O و TiO2 غنی شدگی و در MgO، MnO، P2O5، SiO2، Cr2O3 و Fe2O3 کاهیدگی نشان می دهد. نوع کربناتی نیز در مقادیر CaO و Sr افزایش، و در مقادیر SiO2 MgO, Na2O، Al2O3، Fe2O3، TiO2 و MnO کاهش نشان می دهد.

کلیدواژه‌ها

خوی؛ طوره؛ سرپانتینیت؛ دگرسانی؛ لیستونیت؛ بیربیریت؛ تغییرات جرم؛ جیوه

مراجع

[1] Sazanov V. N., "Listwaenitization and ore mineralization", Russian academy of science, the Ural Scientitic Centeral, A. N Sawaritikys institute of geology and geochemistry (1975).

[2] Barnes I., "Formation of listwaenites from serpentinites in California Doklady", Mezhdunarodny Geokhimicheskiy kongress 2 (1973) 404-412.

[3] Laznicka , P., "Emirical metallogeny" , part a & b , Elsevier scince pub (1985).

[4] امامعلی پور ع.، " متالوژنی افیولیت خوی با نگرشی ویژه بر انباشته‌های سولفوری در آتشفشانیهای زیردریایی قزل داش خوی"، رساله دکتری، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، (1380).

[5] Mackizadeh M. A., Noghreian M., Mohammadi F.," Listvenites as targets for Au-Hg mineralization in Central Iran ophiolites", The 1 St International Applied Geological Congress, Department of Geology, Islamic Azad University - Mashad Branch, Iran ( 2010) 26-28.

[6] محمدی ف.، نقره ئیان م.، مکی زاده م.ع.، وهابی مقدم ب.، "دگرسانیهای گرمابی و کانی زایی طلا در افیولیت نائین، شمال کوه زرد، شرق اصفهان"، دومین همایش علوم زمین، (1390).

[7] سعیدی م.، فلاحتی س.، نقره ییان م.، خلیلی م.، "کانی‌شناسی، زمین شیمی و چگونگی تشکیل سرپانتینیت های کربناتی-سیلیسی (لیستونیت) شمال نایین (باختر ایران مرکزی)" ، مجله کانی شناسی و بلورشناسی، سال هفدهم، شماره 3 (1388) ص 405-418.

[8] امامعلی پور ع.، "بررسی فلززایی ذخایر معدنی در گستره استان آذربایجان غربی"، گزارش نهایی طرح تحقیقاتی، دانشگاه ارومیه، (1387).

[9] امامعلی پور ع. و عبدالهی شریف، ج.، "بررسی ژئوشیمی کانی‌سازی جیوه و تأثیر زیست‌محیطی آن بر منطقه طوره"، مجله زمین‌شناسی اقتصادی، جلد3 شماره2 (1390) ص 183-192.

[10] امامعلی پور ع.، "ژئوشیمی و محیط زمین شناسی کرومیتیت‌های ناحیه الند از مجموعه افیولیتی خوی، شمال باختر ایران"، علوم‌زمین، سال بیستم، شماره 80 (1390) ص 47-56.

[11] Gresens R.L., Gresens R.L., "Cornposhon-Volume Relationships of metasomatism", Chemical Geology 2 (1967) 47-65.

[12] Maxeiner R. O., Watters B. R., "Alteration in the hanson lake Area: A Metasomatic evaluation", Saskatchewan ageologica survey, sask. Energy Misc. Report (1992) 4-92.

[13] Sherlock R.L., "Silica-carbonate Alteration of serpentinite: Implication for the Association of mercury and gold mineralization in Northern California", Canadian Inistitue of Mining, Mineralurgy and Petroleum 4 (1995).

[14] Sketchley A. D., " Gains and losses of elements resulting from wallrock alteration a quantitative basis for evaluating lithogeochemical samples", Department of Geological Science., the University of british Columbia (1986).

[15] زرین کوب م. ح.، امینی ص.، آفتابی ع.، کریم پور م. ح.، "کانی شناسی، زمین شیمی، موقعیت ساختمانی و ارائه مدل ژنتیکی برای لیستونیت های خاور ایران"، مجلۀ بلورشناسی و کانی شناسی ایران، سال سیزدهم، شمارۀ 2 (1384) ص 363-378.