تحلیل فرمالیستی زبان عرفانی: لوازم و عواقب آن

جستارهای نوین ادبی

مقاله 2، دوره 43، شماره 3، مرداد 1389، صفحه 27-48   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v43i3.9347

نویسندگان

میرباقری فرد میرباقری فرد^* ؛ مسعود آلگونه جونقانی

چکیده

بررسی زبان عرفان، همواره یکی از پژوهش هایی است که از آغاز تکوین عرفان اسلامی و در سیر تکاملی آن همواره در کانون توجّه محقّقان قرار داشته است. پس از بالندگی نظریّه پردازی در قرن بیستم و پیدایش نظریۀ فرمالیسم، به جهت قدرت تحلیلی و علمی این نظریّه، بسیاری از پژوهشگران به کاربست نظریۀ فرمالیسم در حوزه های مختلف رغبت نشان دادند. امّا از آنجایی که نظریّة فرمالیسم اساساً در پی تبیین ادبیّات و کشف ساز و کارهای برجسته سازی کلام به طور عام است، در این اواخر شاهد به کارگیری این نظریّه در بخش‌های مختلف ادبیّات و قلمرو عرفان اسلامی هستیم. کاربست این دیدگاه در حوزۀ عرفان پژوهی چندان دقیق و کارآمد نبوده و به نادیده گرفتن حقایقی منجر شده که در کارایی این دسته از تحقیقات عرفانی خدشه وارد کرده است. این مقاله بر آن است ضمن تبیین خاستگاه فکری این نظریّه و ارایۀ ملزومات تحلیلی آن، کاربست این نظریّه را به طور خاص در حوزۀ عرفان پژوهی نقد و تحلیل کند. روش به کار گرفته شده در این تحلیل، بنا به ضرورت، روش ساختارگرایانه است؛ روشی که ضمن تحلیل جزء به جزء عناصر یا نشانه ها در پی کشف سازوکارهای تألیف عناصر و ساخت گزاره هاست.
کلیدواژه‌ها: زبان عرفانی، نظریۀ فرمالیسم، یاکوبسن، تجربه و تعبیر عرفانی، گزاره .