تحلیل و شناسایی الگوهای همدیدی توفان‌های گردوغبار غرب ایران

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 7، دوره 5، شماره 1 - شماره پیاپی 17، فروردین 1395، صفحه 105-120   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v5i1.35344

نویسندگان

ام السلمه بابایی فینی¹؛ طاهر صفرراد²؛ مصطفی کریمی^{* 2}

¹پیام نور

²دانشگاه تهران

چکیده

پژوهش حاضر به‌منظور شناسایی الگوهای همدیدی مؤثر در ایجاد توفان‌های گردوغبار با استفاده از داده فراوانی روزهای گردوغباری (سازمان هواشناسی) و داده‌های شبکه‌ای روزانه شامل فشار سطح دریا، ارتفاع ژئوپتانسیل، بردارهای مداری و نصف‌النهاری باد از مرکز ملی پیش‌بینی‌های محیطی (NCEP) با قدرت تفکیک مکانی 5/2 درجه طول و عرض جغرافیایی در دوره زمانی 1989 تا 2010 در منطقه غرب کشور انجام گرفته است. جهت بررسی نرمال بودن داده‌های فراوانی روزهای گردوغباری از آزمون کلموگروف – اسمیرنف و برای بررسی تفاوت میانگین‌ها از آزمون تی با دو نمونه مستقل و تفسیر نتایج آن از آزمون لِون استفاده شده است و نتایج آزمون بیانگر بیشتر بودن میانگین فراوانی گردوغبار در دوره گرم، نسبت به دوره سرد است که این تفاوت در سطح 95 درصد معنادار بود. با تأیید تفاوت معناداری فراوانی داده‌های گردوغبار در دوره گرم و سرد سال، الگوهای همدیدی شکل‌دهنده 40 مورد گردوغبار طی سال های 2000 تا 2010 مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که سازوکار-های ایجادکنندۀ گردوغبار نیز در این دو فصل متمایز از همدیگر هستند. در فصل سرد با توجه به تنوع بیشتر الگوهای گردش جو و سامانه‌هایی که خاورمیانه را تحت تأثیر قرار می‌دهند، 2 الگوی کلی براساس استقرار یک کم ارتفاع یا پر ارتفاع در سمت غربِ کم ارتفاع شمالی و پر ارتفاع جنوبی سبب رخداد گردوغبار می شوند؛ حال‌آنکه در فصل گرم همزمان با استقرار پرفشار جنب حاره روی ایران، تشکیل کم‌فشار حرارتی بر روی کانون‌های گردوغبار و استقرار یک کم ارتفاع در تراز 850 ه.پ بر فراز آن سبب همگرایی جریان هوا در سطح زمین و متعاقباً برداشت ذرات خاک می‌گردد که همراه جریان‌های جنوب غربی جلوی ناوه وارد غرب ایران می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

گردوغبار؛ الگوهای همدید؛ خاورمیانه؛ غرب ایران

مراجع

امیدوار، کمال؛ 1385. بررسی و تحلیل سینوپتیکی طوفان‌های ماسه در دشت یزد- اردکان. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره 2. 58-43.

امیدوار، کمال؛ نکونام، زری؛ 1390. کاربرد گلباد و گل‎غبار در تحلیل پدیده‎ گردوخاک و تعیین رژیم فصلی بادهای همراه با این پدیده (مطالعه‎ موردی: شهر سبزوار. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. شماره 76. صص104-85. تهران.

امیدوار، کمال؛ 1390. مخاطرات طبیعی. یزد: انتشارات دانشگاه یزد.

براتی، غلامرضا؛ لشکری، حسن؛ کرمی، فریبا؛ 1390. نقش همگرایی سامانه‌های فشار بر رخداد توفان‌های غباری استان خوزستان. جغرافیا و توسعه. شماره 22. 56-39. زاهدان.

حبیب پور، کرم؛ صفری، رضا؛ 1390. راهنمای جامع کاربرد SPSS در تحقیقات پیمایشی (تحلیل داده‌های کمی). چاپ چهارم. نشر لویه.

خوش کیش، اسدالله؛ علیجانی، بهلول؛ حجازی زاده، زهرا؛ 1390. تحلیل سینوپتیکی سامانه‌های گردوغبار در استان لرستان. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. جلد 18. شماره 21. 110-91. تهران.

دادفر، صمد؛ اختصاصی، محمدرضا؛ شاه بندری، راضیه؛ کامرانی، فروغ؛ 1390. تحلیل طوفان‌های گردوغبار با استفاده از ترسیم گلباد و گل طوفان مطالعه موردی: استان قزوین، اصفهان، هفتمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران.

ذوالفقاری، حسن؛ عابدزاده، حیدر؛ 1384. تحلیل سینوپتیک سیستم‌های گردوغبار در غرب ایران. جغرافیا و توسعه. 6. 188-173. زاهدان.

ذوالفقاری، حسن؛ معصوم پورسماکوش، جعفر؛ شایگان مهر، شاپور؛ احمدی، محمد؛ 1390. بررسی همدید توفان‌های گردوغبار در مناطق غربی ایران طی سال‌های 1384 تا 1388 (مطالعه موردی: موج فراگیر تیر ماه 1388). جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. 43. 34-17. اصفهان.

ذوالفقاری، مرتضی؛ هاشمی، محمدناصر؛ 1389. بررسی سینوپتیکی و دینامیکی گردوغبار مورخه چهاردهم تا هفدهم تیرماه 1388 کشور. یزد: دومین همایش ملی فرسایش بادی.

رنجبر سعادت‌آبادی، عباس؛ عزیزی، قاسم؛ 1391. مطالعۀ الگوهای هواشناسی، شناسایی چشمه‌های تولید گردوغبار و مسیر حرکت ذرَات معلَق برای طوفان جولای 2009. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. شماره 81. 92-73. تهران.

سرمد، زهره؛ 1384. آمار استنباطی (گزیده‌ای از تحلیل‌های آماری تک متغیری). انتشارات سمت. تهران.

شمسی‌پور، علی‌اکبر؛ صفرراد، طاهر؛ 1391. تحلیلِ ماهواره‌ای – همدیدی پدیدۀ گردوغبار (گردوغبار تیرماه 1388). پژوهش‌های جغرافیایی طبیعی. شماره 79. 126-111. تهران.

طاووسی، تقی؛ خسروی، محمود؛ رییس پور، کوهزاد؛ 1389. تحلیل همدیدی سامانه‌های گردوغباری در استان خوزستان. جغرافیا و توسعه. 20. 118-97. زاهدان.

عزیزی، قاسم؛ شمسی‌پور، علی‌اکبر؛ میری، مرتضی؛ صفرراد، طاهر؛ 1391. تحلیل آماری-همدیدی پدیده گردوغبار در نیمه غربی ایران. محیط‌شناسی. سال سی و هشتم. شماره 3. صص 123-134. تهران.

فرج زاده اصل، منوچهر؛ علیزاده، خاطره؛ 1390. تحلیل زمانی و مکانی طوفان‌های گردوخاک در ایران، مدرس علوم انسانی - برنامه‌ریزی و آمایش فضا. دوره پانزدهم. شماره 1. صص84-65. تهران.

کریمی، مصطفی؛ شکوهی، کامیار؛ 1390. اندرکنش گردش جو و پوشش سطح زمین در سازوکار تشکیل و گسترش توفان‌های گردوغبار تابستانۀ خاورمیانه (گردوغبار تیرماه 1388). پژوهش‌های جغرافیایی طبیعی. شماره 78. صص 113-130. تهران.

گندمکار، امیر؛ 1388. بررسی همدید انرژی باد در منطقه سیستان (ایستگاه زابل). فضای جغرافیایی. 27. صص180-161. اهر.

محمدی مرادیان، جمیله؛ حسین زاده، سید رضا؛ 1394. پایش ماهواره‌ای و تحلیل همدید پدیدۀ گردوغبار در کلان‌شهر مشهد طی دوره آماری 2013-2009. نشریه جغرافیا و مخاطرات محیطی. 4 (14): 35-57.

ملکوتی، حسین؛ بابا حسینی، سمیرا؛ 1393. مطالعه عددی شکل‌گیری و تکامل یک توفان گردوغبار سنگین در منطقه خاورمیانه. نشریه جغرافیا و مخاطرات محیطی. 3 (12): 53-65.

منصورفر، کریم؛ 1384. روش‌های آماری. چاپ هفتم. چاپ تهران. انتشارات دانشگاه تهران.

میهن‌پرست، مجتبی؛ رنجبر سعادت‌آبادی، عباس؛ مشکوتی، امیرحسین؛ 1388. مطالعه نقش گرادیان فشاری و ناوه 850 هکتوپاسکالی در ایجاد و انتقال پدیده گردوغبار تابستانی نیمه غربی کشور. تهران. دوازدهمین کنفرانس دینامیک شاره‌ها.

نوحه‌گر، احمد؛ خورانی، اسداله؛ تمسکی، احسان؛ 1392. تحلیل اقلیمی گردوغبار معلق در ایستگاه هواشناسی سرپُل ذهاب (2009 - 1986). نشریه جغرافیا و مخاطرات محیطی. 2 (6): 89-102.

Barkan, J., & Pinhas, A. (2010). Synoptic analysis of a rare event of Saharan dust reaching the Arctic region. Royal Meteorological Society, 65(8), 208-2011.

El-Askary H., Agarwal A., El-Ghazawi T., Kafatos M., and Le-Moigne J. (2005), Enhancing dust storm detection using PCA based data fusion, IEEE International Geoscience and Remote Sensing Symposium IGARSS2005, Seoul, Korea, July2005.

Hamish, A., Grant, M., Tanish, A., Sturman, P., & Zavatar, P. (2001). Inter-regional transport of Australian Duststorm. Soil erosion research for the 21th century. Proceeding of int. symp., Honolulu. HI. USA.

Mao, R., Ho, C. H., Shao, Y., Gong, D. Y., & Kim, J. (2011). Influence of Arctic oscillation on dust activity over northeast Asia. Atmospheric environment, 45(2), 326-337.

Prospero, J. M., Ginoux, P., Torres, O., Nicholson, S. E., & Gill, T. E. (2002). Environmental characterization of global sources of atmospheric soil dust identified with the Nimbus 7 Total Ozone Mapping Spectrometer (TOMS) absorbing aerosol product. Reviews of geophysics, 40(1).

Qian, W., Quan, L., & Shi, S. (2002). Variations of the dust storm in China and its climatic control. Journal of Climate, 15(10), 1216-1229.

Rashki, A., Kaskaoutis, D. G., Eriksson, P. G., Qiang, M., & Gupta, P. (2012). Dust storms and their horizontal dust loading in the Sistan region, Iran. Aeolian Research, 5, 51-62.

Smirnov, V. V., Johnson, T. C., Krapivtseva, G. M., Krivchikova, T. V., & Shukurov, A. H. (1993). Synoptic meteorological conditions during the USSR/US dust experiment in Tadzhikistan in September 1989. Atmospheric Environment. Part A. General Topics, 27(16), 2471-2479.

Wu, L. (2007). Impact of Saharan air layer on hurricane peak intensity. Geophysical research letters, 34(9).

Yang, Y. Q., Hou, Q., Zhou, C. H., Liu, H. L., Wang, Y. Q., & Niu, T. (2007). Sand/dust storms over دortheast Asia and associated large-scale circulations in spring 2006. Atmospheric Chemistry and Physics Discussions, 7(3), 9259-9281.

Zarasvandi, A., Carranza, E. J. M., Moore, F., & Rastmanesh, F. (2011). Spatio-temporal occurrences and mineralogical–geochemical characteristics of airborne dusts in Khuzestan Province (southwestern Iran). Journal of Geochemical Exploration, 111(3), 138-151.