جستاری درآیه «وَ لْیطَّوَّفُوا بِالْبَیتِ الْعَتِیقِ» در پیوند با طواف نساء بر پایه روایات تفسیری

علوم قرآن و حدیث

مقاله 7، دوره 50، شماره 2، دی 1397، صفحه 141-156   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v50i2.42899

نویسنده

محمد جواد عنایتی راد^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

جستار پیش رو، ریشه قرآنی طواف نساء در قرآن را بر اساس روایات تفسیری مورد کندوکاو قرار داده است. در ذیل تفسیر آیه «وَ لْیطَّوَّفُوا بِالْبَیتِ الْعَتِیقِ» از امامان معصوم (ع) روایاتی بر تفسیر و تطبیق آیه بر طواف نساء نقل شده است. ضمن بررسی این روایات و روایات دیگری در تفسیر آیه از فریقین رسیده می‌توان گفت که آیه اجمال دارد و از سویی دیگر با توجه به ضعف سندی روایاتی که آن را به طواف نساء تفسیر کرده‌اند، نمی‌توان به آن‌ها استناد نمود و در نهایت اینکه ظهور آیه و قوت روایات تفسیری که آن را به طواف زیارت تفسیر کرده‌اند و عدم گزارش طواف نساء در حج پیامبر (ص) و امامان پیش از صادقین (ع)، این تفسیر رجحان دارد و طواف نساء از طریق روایات قابل اثبات است.

کلیدواژه‌ها

طواف زیارت؛ طواف نسا؛ طواف وداع؛ حج پیامبر

مراجع

ابن ابی جمهور، محمد بن زین‌الدین، عوالی اللئالی العزیزیة، قم - ایران، دار سید الشهداء للنشر، چاپ اول، 1405 ق.

ابن بابویه، محمّد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم - ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1413 ق.

ابن حیون، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام، قم - ایران، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ دوم، 1385 ق.

ابن عطیه اندلسی عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1422 ق.

ابن فهد حلی، احمد بن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم - ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1407 ق.

ابن قدامة، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، دار الکتاب العربی للنشر و التوزیع لبنان، بی‌تا.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت - لبنان، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، چاپ سوم، 1414 ق.

ابن هشام، عبدالملک بن هشام، السیرة النبویه، تحقیق وضبط وتعلیق: محمد محیی الدین عبد الحمید مکتبة محمد علی صبیح وأولاده بمصر، 1383 – 1963 م.

ابوالفتوح رازی، حسین ‌بن ‌علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1408 ق.

آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1415 ق.

آملی، محمد تقی، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، تهران - ایران، مؤلف، چاپ اول، 1380 ق.

بحرانی، محمد سند، سند العروة الوثقی - کتاب الحج، بیروت - لبنان، مؤسسة أم القری للتحقیق و النشر، چاپ اول، 1423 ق.

بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، 1416 ق.

بیضاوی، عبد الله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل (تفسیر البیضاوی)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، 1418 ق.

ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد، جواهر الحسان فی تفسیر القرآن (تفسیر الثعالبی)، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1418 ق.

ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1422 ق.

جرجانی، ابو الفتح بن مخدوم، تفسیر شاهی، تهران - ایران، انتشارات نوید، چاپ اول، 1404 ق.

جزیری، عبد الرحمن، الفقه علی المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت علیهم السلام، بیروت - لبنان، دار الثقلین، چاپ اول، 1419 ق.

جزیری، عبد الرحمن ، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، بیروت، ۱۴۱۰ ق/۱۹۹۰ م.

جصاص احمد بن علی، احکام القرآن (جصاص)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، 1405 ق.

حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم - ایران، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1409 ق.

حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، بی‌تا.

حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد (ط - القدیمة)، تهران - ایران، کتابفروشی نینوا، بی‌تا.

حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم، انتشارات اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1415 ق.

خطیب، عبدالکریم، التفسیر القرآنی للقرآن، لبنان- بیروت، دار الفکر العربی، 1424 ق.

خویی، ابو القاسم، موسوعة الإمام الخوئی، قم - ایران، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، چاپ اول، 1418 ق.

ذهبی، محمد بن احمد، سیر أعلام النبلاء، مؤسسة الرسالة، 1422 ق / 2001 م.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القران، بیروت، دارالعلم، 1412 ق.

رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمد، فتح العزیز، دار الفکر، بی‌تا.

زحیلی وهبة، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، بیروت - دمشق، دار الفکر المعاصر، چاپ دوم، 1418 ق.

زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407 ق.

الشافعی، محمد بن ادریس، الأم، دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، چاپ دوم، 1403 ق/ 1983 م.

صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، قم، انتشارات فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، 1365.

طباطبایی قمّی، تقی، مصباح الناسک فی شرح المناسک، قم - ایران، انتشارات محلاتی، چاپ اول، 1425 ق.

طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، 1417 ق.

طبرسی، فضل بن حسن، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات فراهانی، چاپ اول، 1360.

طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری)، بیروت، دار المعرفه، چاپ اول، 1412 ق.

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران - ایران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

طیب، عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، 1378.

عاملی، محمد بن علی، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، بیروت - لبنان، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1411 ق.

علامه حلّی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد - ایران، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول، 1412 ق.

فاضل مقداد، مقداد بن عبد الله، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، چاپ اول، 1419 ق.

فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420 ق.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، الوافی، اصفهان - ایران، کتابخانه امام امیر المؤمنین علی علیه السلام، چاپ اول، 1406 ق.

قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ اول، 1364.

قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1368.

قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، 1363.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی (ط - الإسلامیة)، تهران - ایران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

مازندرانی، محمد هادی بن محمد صالح، شرح فروع الکافی، قم - ایران، دار الحدیث للطباعة و النشر، چاپ اول، 1429 ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوار، بیروت - لبنان، مؤسسة الطبع و النشر، چاپ اول، 1410 ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی ، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران - ایران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404 ق.

مجلسی، محمد تقی بن مقصود علی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم - ایران، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، چاپ دوم، 1406 ق.

مجلسی، محمد تقی بن مقصود علی ، لوامع صاحبقرانی، قم - ایران، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1414 ق.

مدنی کاشانی، رضا، براهین الحج للفقهاء و الحجج، کاشان - ایران، مدرسه علمیه آیة الله مدنی کاشانی، چاپ سوم، 1411 ق.

مغنیه، محمد جواد، الفقه علی المذاهب الخمسة، بیروت - لبنان، دار التیار الجدید - دار الجواد، چاپ دهم، 1421 ق.

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی أحکام القرآن، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ اول، بی‌تا.

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374.

موسوی همدانی، محمد باقر، ترجمه تفسیر المیزان، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، 1374.

نووی، یحیی بن شرف، المجموع، دار الفکر، بی‌تا.