نسبت اختیار و تعین‌گرایی علّی در نگاه فیلسوفان تحلیلی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 1، دوره 48، شماره 1، شهریور 1395، صفحه 85-102   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v48i1.45411

نویسندگان

جعفر مروارید^{* 1}؛ روح الله موحدی²

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²جامعه المصطفی

چکیده

آیا اختیار و تعین‌گرایی علّی با هم سازگارند؟ این پرسش مهم‌ترین پرسشی است که امروزه در کانون مباحث مربوط به اختیار خودنمایی می‌کند. این پرسش به این دلیل رخ می‌نماید که تعین‌گرایی علّی ما را با دوراهی چالش‌برانگیزی مواجه می‌کند که انتخاب هر یک از راه‌های آن، ما را به انکار اختیار سوق می‌دهد: (۱) تعین‌گرایی علّی یا صادق است یا صادق نیست؛ (۲) اگر تعین‌گرایی علّی صادق باشد، اختیار نداریم، زیرا تمام کارهای ما (از جمله اراده) نتیجه تخلف‌ناپذیر علّت‌های سابق خواهد بود؛ (۳) اگر تعین‌گرایی علّی صادق نباشد، اختیار نداریم، زیرا همه رویدادها اتفاقی خواهند بود و در نتیجه نمی‌توان آن‌ها را به فاعلی نسبت داد؛ (۴) بنابراین اختیار نداریم. در پاسخ به این ذوحدّین، یا باید نشان داد دست‌کم یکی از گزاره‌های (۲) و (۳) اشتباه است و یا منکر اختیار شد. نوشتار حاضر نگاهی به مباحث فیلسوفان تحلیلی معاصر درباره این پرسش انداخته و دیدگاه‌های آنان را دسته‌بندی و به اجمال معرفی کرده است و در پایان، با ذکر نکاتی، به مقایسه دیدگاه‌های فیلسوفان غربی با دیدگاه‌های متفکران اسلامی و بررسی تفاوت‌ها و شباهت‌های آن‌ها پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

اختیار؛ تعیّن‌گرایی علّی؛ سازگار انگاری؛ ناسازگار انگاری؛ امکان‌های بدیل؛ مثال‌های نقضی فرانکفورتی

مراجع

روحانی، محمّد صادق الجبر و الاختیار، قم: مکتبه اسماعیلیان، ۱۳۹۰ ق.

طاهری، سید صدرالدین، علیّت از دیدگاه اشاعره و هیوم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. 1376.

علیزاده، بهرام، «اراده آزاد؛ دیدگاه‌های معاصر در باب اراده آزاد»، نقد و نظر، ش ۵۷، صص ۱۴۹-۱۸۸. (1389).

قاضی سعید قمی، محمد سعید بن محمد مفید، شرح توحید الصدوق، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۵ ق.

Bernstein, Mark. (2002). “Fatalism.” in The Oxford Handbook Of Free Will. Robert Kane, Ed., Oxford: Oxford University Press. pp 65-81.

Berofsky, Bernard. (2002). “Ifs, Cans, and Free Will: The Issues,” in The Oxford Handbook Of Free Will. Robert Kane, Ed., Oxford: Oxford University Press. pp 181-201.

Doyle, Bob. (2011). Free Will: The Scandal In Philosophy. Cambridge, Mass.: I-Phi Press.

Frankfurt, Harry. (1969). “Alternate Possibilities and Moral Responsibility.” Journal of Philosophy 66: 829-39•

Hume, David. (1981). An Enquiry Concerning Human Understanding, ed. Eric Steinberg. Indianapolis: Hackett.

Kane, Robert. (1996). The Significance of Free Will, Oxford: Oxford University Press.

Kane, Robert. (2002). The Oxford Handbook of Free Will. Oxford: Oxford University Press

.

Kane, Robert. (2005). A Contemporary Introduction to Free Will. New York: Oxford University Press.

McKenna, Michael. (2008). “A hard-line reply to Pereboom’s four-case argument.” Philosophy and Phenomenological Research, 77 (1), 142–159.

Mele, Alfred. (2005). “A Critique of Perebooms Four-case Argument for Incompatibilism.” Analysis 65: 75–80.

O'Connor, Timothy. (2002). “Free Will”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2013 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = .

Pereboom, Derk. (2000). “Alternate Possibilities and Causal Histories.” Philosophical Perspectives, 14: 119-38.

Searle, John. (2007). Freedom and Neurobiology: Reflections on Free Will, Language, and Political Power. New York: Columbia University Press.

Timpe, Kevin. (2008). Free will: Sourcehood and its alternatives. New York: Continuum International Publishing Group.

Waller, Bruce. (2011). Against Moral Responsibility. Cambridge, Mass.: The MIT Press.

Zagzebski, Linda T. (2002). “Recent Work On Divine Foreknowledge And Free Will.” in The Oxford Handbook Of Free Will. Robert Kane, Ed., Oxford: Oxford University Press. pp 45-64.