تأمّلی فلسفی در چیستی و چگونگی «قواعد التفسیر»

علوم قرآن و حدیث

مقاله 8، دوره 50، شماره 2، دی 1397، صفحه 157-176   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v50i2.25886

نویسنده

سید محسن کاظمی^*

دانش آموخته دکتری و پژوهشگر پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن

چکیده

این پژوهش پاسخی است به مجموعه‌ای از سؤال‌های بیرونی در باب چیستی و چگونگی قواعد التفسیر. در بحث چیستی پس از تعریف قواعد التفسیر به «مجموعه‌ای از بایسته‌های تفسیری مبتنی بر مبانی»، از موضوع آن «زبان قرآن» سخن به میان آمده و نسبت آن با تفسیر نیز «استنباطی» دانسته شده است. در باب چگونگی نیز در ریخت‌شناسی و کالبدشناسی، قواعد التفسیر را قواعد دستوری معرفت‌بخش تلقّی نموده و موضوع گزاره‌ها عناصر زبانی و محمول آن‌ها «ضرورت» دانسته شده است. سپس با بررسی اقسام این گزاره‌ها، در بحث سرشت‌شناسی، موضوع این گزاره‌ها را مفاهیم فلسفی و محمول آن‌ها را اعتباری با منشأ تکوینی خوانده‌ایم. در بحث معیار اتّصاف به صدق، پس از آنکه قاعده تفسیری را در سازه معرفتی خود شرطی (نه حملی) دانسته‌ایم، صدق آن به معنای انطباق نسبت شرطیه با نفس‌الأمر قاعده تلقّی شده و با ترسیم سه وضعیت متوقّع یک گزاره، حالت‌های صدق و کذب آن بیان شده است.

کلیدواژه‌ها

کلیدواژگان: فلسفه مضاف؛ قواعدالتفسیر؛ زبان قرآن

مراجع

ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، شرح مقدّمة فی اصول التفسیر، ریاض، دارالوطن، بی‌تا.

ابن سینا، حسین‌ بن ‌عبدالله، الشفاء، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، 1404 ق.

ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، قم، دفتر تبلیغات حوزه علمیة قم، 1404 ق.

اسعدی، محمد، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، قم، سمت، چاپ دوّم، 1390.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الأصول، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.

آملی، هاشم، مجمع الأفکار، قم، چاپخانه علمیه، 1395 ق.

بجنوردی، حسن، منتهی الأصول، قم، بصیرتی، چاپ دوّم، بی‌تا.

حربی، حسین، قواعد الترجیح عند المفسّرین، ریاض، دارالقاسم، چاپ اوّل، 1417 ق.

خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، هجرت، چاپ دوّم، 1410 ق.

خوئی، ابوالقاسم، محاضرات فی الأصول، انصاریان، بی‌جا، چاپ چهارم، 1417 ق.

دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ اوّل، 1377.

رشاد، علی‌اکبر، فلسفه دین، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اوّل، 1383.

رشتی، حبیب الله بن محمد علی، بدایع الأفکار، بی‌جا، مؤسسة آل البیت، 1313 ق.

الرومی، فهد، بحوث فی اصول ‌التفسیر و مناهجه، بی‌جا، مکتبة التوبة، چاپ چهارم، 1419 ق.

السبت، خالد، قواعد التفسیر جمعاً و دراستاً، بی‌جا، دار ابن‌عفان، چاپ اوّل، 1421 ق.

سبزواری، هادی بن مهدی، شرح المنظومة، تهران، نشر ناب، چاپ اوّل، 1369.

سعدی، عبدالرحمان، القواعد الحسان لتفسیر القرآن، ریاض، مکتبة الرشد، چاپ اوّل، 1420 ق.

صدر، محمد باقر، بحوث فی علم الأصول، قم، مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ سوّم، 1417 ق.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحاشیة علی الهیات الشفاء، قم، انتشارات بیدار، بی‌تا.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم ، الشواهد الربوبیة، بی‌جا، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ دوّم، 1360.

صفوی، کورش، درآمدی بر معنی‌شناسی، تهران، سوره مهر، چاپ دوّم، 1383.

طبرانی، سلیمان ‌بن احمد، المعجم الأوسط، قاهره، دار الحرمین، 1415 ق.

طیار، مساعد، فصول فی اصول‌ التفسیر، دمام، دار ابن جوزی، چاپ سوّم، 1420 ق.

العک، خالد عبدالرحمان، اصول ‌التفسیر و قواعده، بیروت، دارالنفائس، چاپ دوّم، 1406 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، قم، بیدار، چاپ پنجم، 1371.

فاضل لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه، قم، انتشارات فیضیة، چاپ دوّم، 1384.

فاکر، محمد، قواعد التفسیر، بی‌جا، مجمع جهانی تقریب، چاپ اوّل، 1428 ق.

مرتضى زبیدى، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1414 ق.

مصباح، محمدتقی، آموزش فلسفه، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ هشتم، 1388.

نائینی، محمد حسین، فوائد الأصول، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، 1417 ق.

نکونام، جعفر، درآمدی بر معناشناسی قرآن، قم، دانشگاه اصول‌الدین، 1390.

Bambach, Charles R., Heidegger, Dilthey, and the Crisis of Historicism, U.S.A, Cornell University Press, 1995.

Campbell, Scott M. & Bruno, Paul W., The Science, Politics, and Ontology of Life-Philosophy, London & New York, A&C Black, 2013.

Davaney, Sheila Greeve, Historicism: The Once and Future Challenge for Theology, U.S.A, Fortress Press.

Gilje, Nils & Skirbekk, Gunnar, A History of Western Thought: From Ancient Greece to the Twentieth Century, London& New York, Routledge, 2013.

Rickman, Hans Peter, Wilhelm Dilthey Pioneer of the Human Studies, London, University of California Press, 1979.