بررسی رفتار ژئوشیمیایی عناصر نادر خاکی در آپاتیت های جزیره هرمز

زمین شناسی اقتصادی

مقاله 3، دوره 6، شماره 1 - شماره پیاپی 10، مرداد 1393، صفحه 71-85   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/econg.v6i1.20517

نویسندگان

علی رستمی^{* 1}؛ مرضیه بازآمد²؛ بهزاد حاج علیلو³؛ محسن مؤذن⁴

¹پیام نور مرکز بندرعباس

²تهران

³پیام نور تبریز

⁴تبریز

چکیده

منطقه مورد مطالعه در سه کیلومتری جنوب غربی جزیره هرمز، در استان هرمزگان واقع است. واحدهای اصلی زمین‌شناسی منطقه توده اسیدی گرانوفیر که به‌شدت دگرسان شده و عامل به‌وجودآورنده آپاتیت‌های منطقه است، دایک دیابازی، مارن و بازالت تجزیه شده می‌باشند. آپاتیت تنها کانی فسفاته تمرکز‌دهنده عناصر نادر خاکی در جزیره هرمز است. در این آپاتیت‌ها، مقدار اکسیدهای Na2O و SiO2 بالا و مقدار متوسط عناصر اصلی چون Fe, Mg, Al, Caبترتیب برابر با7.5ppm, 365ppm, 2880ppm, 27.8% می‌باشد. با افزایش تفریق ماگمایی میزان عناصر Y, Mn, Rb افزایش و میزان Sr کاهش می‌یابد، میزان این عناصر در آپاتیت‌های هرمز به‌گونه‌ای است که تفریق ماگمایی متوسط را نشان می‌دهند. مجموع عناصر REE (1.22-2.25%) و نسبت LREE/HREE در آپاتیت‌های هرمز بالا هستند. بنابراین آپاتیت‌های هرمز از عناصر نادر خاکی سبک غنی شده‌اند. شیب الگوی به‌هنجار شده نسبت به کندریت این عناصر منفی و همراه با آنومالی منفی Eu می‌باشد. از نمودارهای مختلف متمایز‌کننده انواع واحدهای سنگی براساس ترکیب آپاتیتها مشخص شده است که آپاتیتهای هرمز به گرانیتوئیدهای نوع I مافیک با درجه اکسیدشدگی بالا (Fe2O3/FeO>1) تعلق دارند.

کلیدواژه‌ها

عناصر نادر خاکی؛ آپاتیت؛ جزیره هرمز؛ ژئوشیمی REE

مراجع

[1] Fleet M. E., Pan Y., "Site preference of rare earth elements in fluorapatite", American Mineralogist 80 (1995) 329– 335.

[2] Bea F., Fershtater G., Corretge L.G., "The geochemistry of phosphorus in granite and the effect of aluminum", Lithos 29 (1992) 43-45.

[3] میسون ب.، مر ک. ب.، (مترجم مر ف.، شرفی ع ا.،) "اصول ژئوشیمی"، انتشارات دانشگاه شیراز (1382) 566‌ ص.

[4] رولینسون ه.، (مترجم کریم زاده ثمرین ع.،). "کاربرد داده‌های ژئوشیمیایی: ارزیابی، نمایش، تفسیر"، انتشارات دانشگاه تبریز (1391) 557 ص.

[5] Belousova E. A., Walters S., Suzanne Y., Griffin W. L., O’Reilly S. Y., Fisher N. I., "Apatite as an indicator mineral for mineral exploration: trace-element compositions and their relationship to host rock type", Journal of Geochemical Exploration 76 (2002) 45–69.

[6] Ayers J. C., Watson E. B., "Apatite/fluid partitioning of rare-earth elements and strontium: experimental results at 1.0 GPa and 1000 C and application to models of fluid– rock interaction", Chemical Geology 110 (1993) 299–314.

[7] Roder P. L., Macarthur D., Xin-Pei M., Palmer G. R., Mariano A. N., "Cathodoluminescence and microprobe study of rare earth elements in apatite", American Mineralogist 74 (1987) 896-901.

[8] Belousova E. A., Walters S., Griffin W. L., O’Reilly S. Y., "Trace element signatures of apatites from granitoids of Mount Isa Inlier, north- west Queensland, Australia", Australian Journal of Earth Sciences 48 (2001) 603-619.

[9] Sha L. K., Chappell B. W., "Apatite chemical composition, determined by electron microprobe and laser-ablation inductively coupled plasma mass spectrometry, as a probe into granite petro genesis", Geochimica et Cosmochimica Acta 63 (1999) 3861– 3881.

[10] Belousova E. A., "Trace elements in zircon and apatite: application to petrogenesis and mineral exploration", PhD thesis. Macquarie University, Australia (2000) 310 p.

[11] Blanford N. T., "Note on the geological formation seen along the coasts of Baluchistan and Persia from Karachi to the head of Persian Golf", Geological Survey of India 5 (1872) 5- 41.

[12] الیاسی ج.، امین سبحانی ا.، بهزاد ع.، معین وزیری ح.، میثمی ع.، "زمین شناسی جزیره هرمز"، مجموعه مقالات دومین سمپوزیم زمین شناسی ایران (1355) ص 31-72.

[13] احمدزاده هروی م.، هوشمندزاده ع.، نبوی م ح.، "مفاهیم جدیدی از چینه شناسی سازند هرمز و مسأله دیاپیریزم در گنبدهای نمکی جنوب ایران"، مجموعه مقالات سمپوزیوم دیاپیریسم با نگاهی ویژه به ایران (1369) ص1-22.

[14] Richardson R. K., "Die Geologie und die Salzdoms in sud-Westhichen des Persischen Golfes: Verh. Naturh-med", Ver Teile Heidelberg D. S 15 (1972).

[15] O’Reilly S. Y., Griffin W. L., "Apatite in the mantle: implications for metasomatic processes and high heat production in Phanerozoic mantle", Lithos 53 (2000) 217–232.

[16] Coulson I. M., Chambers A. D., "Patterns of zonation in rare-earth-bearing minerals in nepheline syenites of the North Qoˆroq Center, South Greenland", The Canadian Mineralogist 34 (1996) 1163–1178.

[17] Rønsbo J. G., "Coupled substitutions involving REEs and Na and Si in apatites in alkaline rocks from the Ilimaussaq intrusion, South Greenland, and the petrological implications", American Mineralogist 74 (1989) 896– 901.

[18] Nash W. P., "Apatite chemistry and Phosphorus fugacity in a differentiate digneousintrusion", American Mineralogist 57 (1972) 877-886.

[19] Budzinski H., Tischendorf G., "Distribution of REE among minerals in the Hercynian post kinematic granites of West Erzgebirge- Vogland, GDR. Z", Zeitschrift fur Geologische Wissenschaften 17 (1989) 1019– 1031.

[20] Chappell B. W., "Aluminum saturation in I and S-type granites and the characterization of fractionated haplogranites", Lithos 46 (1999) 535-551.