تحلیلی بر چیستی قوه عملی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 1، دوره 48، شماره 1، شهریور 1395، صفحه 125-150   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v48i1.25724

نویسندگان

نجف یزدانی^{* 1}؛ محمد سعیدی مهر²؛ سید عباس ذهبی³

¹دانشگاه آیت الله حائری میبد

²دانشگاه تربیت مدرس تهران

³دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران

چکیده

شناخت ابعاد وجودی نفس انسان از مسایل مهم در معرفت نفس و انسان شناسی است. فیلسوفان در علم النفس فلسفی به بیان مراتب نفس و قوای آن پرداخته‌اند به طوری که قدما این مساله را در مبحث طبیعیات و متاخران در بخش الهیات مطرح می‌کنند. در این میان در رابطه با قوای نفس انسانی به بحث از عقل نظری و عملی یا قوه نظری و عملی پرداخته شده است. بحث از جایگاه عقل نظری و مراتب آن به تفصیل بیان گردیده اما در باب قوه عملی، دیدگاه واحدی اتخاذ نشده و شاهد رویکردهای مختلفی می‌باشیم. از آنجا که علاوه بر ادراکات، قوه عملی و شئون آن نیز در کمال انسانی تاثیر بسزایی دارد، سعی شده است به بررسی ابعاد مختلف این بعد از انسان بپردازیم. چهار دیدگاه در تحلیل این قوه مطرح شده است: برخی آن را قوه شناخت و برخی آن را مبدا ادراک و انفعالات در نظر گرفته‌اند. عده‌ای نیز وجود چنین قوه‌ای را انکار کرده و در نهایت، دیدگاهی که این قوه را مبدا تحرکات، اراده و امور غیرشناختی انسان دانسته است. دیدگاه اخیر- که دیدگاه برگزیده‌ی این نوشتار هم هست- علاوه بر بعد معرفتی، یک بعد غیر معرفتی برای انسان قائل است که مبدا شئون غیرادراکی است.

کلیدواژه‌ها

قوه عملی؛ قوه نظری؛ اراده؛ نفس؛ عدالت

مراجع

ابراهیمی دینانی، غلامحسین، نصیرالدین طوسی: فیلسوف گفتگو، تهران، هرمس، 1389.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات مع الشرح للمحقق الطوسی و شرح الشرح، طهران، المطبعه الحیدریه، 1377 ق.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفاء، به تحقیق سعید زاید و الاب قنواتی، قم، مکتبه آیه الله المرعشی، 1404 ق.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، المبدا و المعاد، تهران، موسسه مطالعات اسلامی، 1363.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاه، به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه، تهران، دانشگاه تهران، 1364.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، رساله احوال النفس، پاریس، دار بیبلیون، 2007 م.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، رساله نفس، با م‍ق‍دم‍ه و ح‍واش‍ی و ت‍ص‍حی‍ح م‍وس‍ی ع‍می‍د، ه‍م‍دان، دان‍ش‍گ‍اه ب‍وع‍ل‍ی سی‍ن‍ا، 1383.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، عیون الحکمه، مقدمه و تحقیق عبدالرحمن بدوی، بیروت، دارالقلم، 1980 م.

اصفهانی، محمدحسین، نهایه الدرایه، قم، انتشارات سیدالشهدا، 1374.

اونامونو، میگل، درد جاودانگی (سرشت سوگناک زندگی)، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران، ناهید، چاپ هشتم، 1388.

آمدی، عبد الواحد بن محمد، غررالحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1366.

برنجکار، رضا، «مقاله عقل و معرفت عقلی»، دانشنامه امام علی (ع)، جلد اول، زیر نظر علی اکبر رشاد، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1385.

بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1375.

جوادی آملی، عبدالله، تبیین براهین اثبات خدا، قم، اسراء، چاپ پنجم، 1386.

جوادی آملی، عبدالله، مبادی اخلاق در قرآن، قم، اسراء، چاپ ششم، 1387.

جوادی آملی، عبدالله، مراحل اخلاق در قرآن کریم، قم، اسراء، چاپ هفتم، 1386.

حائری یزدی، مهدی، کاوش‌های عقل عملی، تهران، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، چاپ دوم، 1384.

سبزواری، هادی بن مهدی، اسرار الحکم، مقدمه صدوقی سها، قم، مطبوعات دینی، 1383.

سبزواری، هادی بن مهدی، شرح المنظومه، تهران، نشر ناب، 1369.

سهروردی، عمر بن محمد، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و تحشیه و مقدمه حسین نصر، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1373.

شهرزوری، محمد بن محمود، رسائل الشجره الالهیه فی علوم الحقائق الربانیه، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1384.

شیرازی، رضی، درس‌های شرح منظومه حکیم سبزواری، تهران، حکمت، چاپ دوم، 1387.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحاشیه علی الالهیات الشفاء، قم، بیدار، بی‌تا.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، الطبعه الثانیه، 1981 م.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الشواهد الربوبیه، مشهد، المرکز الجامعی للنشر، 1360.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، المبدا و المعاد، تهران، انجمن فلسفه ایران، 1354.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، المظاهر الالهیه فی اسرار العلوم الکمالیه، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1378.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، با مقدمه و اشراف محمد خامنه‌ای، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول، 1389.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، شرح اصول کافی، تصحیح محمد خواجوی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1366.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، شرح الهدایه الاثیریه، بیروت، موسسه التاریخ العربی، 1422 ق.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، مفاتیح الغیب، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363.

طباطبایی، محمدحسین، نهایه الحکمه، ترجمه و شرح علی شیروانی، قم، بوستان کتاب، چاپ پنجم، 1380.

غزالی، محمد بن محمد، معیار العلم فی المنطق، بیروت، دار و مکتبه الهلال، 1993 م.

غزالی، محمد بن محمد، مقاصد الفلاسفه، ترجمه دکتر محمد خزائلی، تهران، موئسسه انتشارات امیرکبیر، 1363.

غزالی، محمد بن محمد، میزان العمل، ترجمه کسمایی، تهران، سروش، 1374.

فارابی، محمد بن محمد، کتاب السیاسه المدنیه، بیروت، مکتبه الهلال، 1996 م.

قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود، دره التاج، به کوشش محمد مشکوه، تهران، حکمت، 1369.

گلمن، دانیل، هوش هیجانی، ترجمه نسرین پارسا، تهران، رشد، 1380.

مدرسی، محمدرضا، فلسفه اخلاق: پژوهش در بنیان‌های زبانی، فطری، تجربی، نظری و دینی اخلاق، تهران، سروش، 1376.

مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 13، تهران، انتشارات صدرا، چاپ ششم، 1380.

مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 23، تهران، انتشارات صدرا، چاپ اول، 1383.

مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 7، تهران، انتشارات صدرا، چاپ هشتم، 1382.

مظفر، محمدرضا، اصول فقه، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، بی‌تا.

نراقی، مهدی بن ابی‌ذر، علم اخلاق اسلامی (ترجمه جامع السعادات)، ترجمه سیدجلال الدین مجتبوی، تهران، حکمت، 1389.

نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اخلاق ناصری، تهران، انتشارات کتابفروشی علمیه اسلامیه طهران، چاپ مروی، بی‌تا.