بررسی چالش‌های تاریخ تدوین حدیث شیعه از دیدگاه یحیی محمد در «مشکلة الحدیث»

علوم قرآن و حدیث

مقاله 1، دوره 51، شماره 1، مرداد 1398، صفحه 9-28   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v51i1.50514

نویسندگان

مهدی آریان فر^{* 1}؛ حسن نقی زاده²؛ مرتضی ایروانی نجفی²

¹استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم (دانشکده علوم قرآنی بجنورد)

²دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از دلائل در نفی حجیت حدیث، مسأله تأخیر نگارش و تدوین آن است. گرچه بنیان این بحث بر محور تاریخ حدیث اهل سنت شکل گرفته است اما برخی مانند «یحیی محمد» اشکالاتی در جهت نارسایی مکتوبات حدیثی عصر صدور روایات شیعه مطرح کرده‌اند تا پیامدهای تأخیر تدوین حدیث را نسبت به حدیث شیعه تعمیم دهند. بررسی و پاسخ به این اشکالات که در کتاب «مشکلة الحدیث»، انتشار یافته هدف اصلی این تحقیق است. مهم‌ترین مستند شیعه در مخالفت با تأخیر تدوین سنت، مکتوبات حدیثی امامان شیعه و اصحابشان است. اما از منظر یحیی محمد این مکتوبات به دلائلی چون دربرداشتن مطالب غیبی و باطنی، عدم ارتباط با سنت نبوی (ص)، شخصی بودن، انتحال و نابودی نمی‌تواند ادعای شیعه را در تدوین سنت اثبات نماید. نگارندگان در این مقاله می‌کوشند پس از بازشناسی تاریخ تدوین حدیث شیعه در عصر حضور امامان معصوم (ع)، با قراین و شواهد متعدد، درستی و یا نادرستی ادعای یحیی محمد را اثبات نمایند.

کلیدواژه‌ها

تدوین سنت؛ حدیث شیعه؛ مکتوبات حدیثی؛ امامان شیعه؛ حدیث و شبهات؛ یحیی محمد؛ مشکلة الحدیث

مراجع

قرآن کریم.

ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبه‌الله، شرح نهج البلاغه، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، چاپ دوم، 1404 ق.

ابن بابویه، محمدبن علی، معانی الاخبار، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: انتشارات اسلامی، 1361.

ابن شهرآشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، نجف: مطبعه حیدریه، بی‌تا.

ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، بیروت: دارالمعرفه، 1398 ق.

ابن هشام، عبدالملک بن هشام، سیرة النبی، تحقیق محمد محی الدین عبدالحمید، قاهره: مکتب محمد علی صبیح، 1383 ق.

ابوریه، محمود، اضواء علی السنة المحمدیه او دفاع عن الحدیث، بی‌جا: نشربطحاء، چاپ پنجم، بی‌تا.

الاصول السته عشر، قم: دارالشبستری للمطبوعات، چاپ دوم، 1363.

امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1403 ق.

آقابزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت: دارالاضواء، چاپ سوم، 1403 ق.

بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت: دارالفکر، 1401 ق.

جباری، محمد رضا، س‍ازم‍ان وک‍آلت و ن‍ق‍ش آن در ع‍ص‍ر ائ‍م‍ه (ع)، قم: م‍وس‍س‍ه آم‍وزشی و پ‍ژوه‍ش‍ی ام‍ام خمی‍نی (ره)، چاپ اول، 1382.

حجتی، محمد باقر، پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1382.

حسینی جلالی، محمد رضا، تدوین السنة الشریفه، قم: بوستان کتاب، چاپ سوم، 1388.

خطیب بغدادی، احمد بن علی، تقیید العلم، تحقیق: یوسف العش، داراحیاء السنة النبویه، چاپ دوم، 1974 م.

س‍ب‍ح‍ان‍ی، ج‍ع‍ف‍ر، علم غیب، آگاهی سوم، قم: امام صادق (ع)، چاپ دوم، 1386.

شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم، 1382.

شریفی محمود و دیگران، موسوعة کلمات الامام الحسین (ع)، موسسه تحقیقات باقرالعلوم (ع)، قم، دارالمعروف، چاپ سوم، 1416 ق.

شوشتری، محمد تقی، قاموس الرجال، قم: موسسه نشر اسلامی، چاپ دوم، 1415 ق.

شهید اول، محمد بن مکی، ذکری الشیعه فی احکام الشریعه، تحقیق: موسسه آل البیت (ع)، قم: موسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1377.

صدر، حسن، تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، تهران: نشر اعلمی، چاپ دوم، 1375.

صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات الکبری، تحقیق: میرزا محسن کوچه باغی، تهران: موسسه اعلمی، 1362.

طباطبائی، کاظم، تاریخ حدیث شیعه عصر حضور، تهران: سمت، 1389.

طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1402 ق.

طوسی، الفهرست، تحقیق: جواد قیومی، قم: موسسه نشر اسلامی، چاپ اول، 1417 ق.

عبدالمطلب، رفعت فوزی، صحیفة علی بن ابی‌طالب عن رسول الله (ص) دراسة توثیقیه فقهیه، قاهره: دارالسلام، چاپ اول، 1406 ق.

عسکری، مرتضی، معالم المدرستین، بیروت: موسسه نعمان، 1410 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق: حسن حسن زاده آملی، قم، موسسه نشر اسلامی، چاپ هفتم، 1417 ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ پنجم، 1363.

مدرسی طباطبایی، حسین، میراث مکتوب شیعه، ترجمه: سید علی قرائی و رسول جعفریان، قم: نشر مورخ، چاپ اول، 1386.

مروی، احمد، و حسن مصطفوی، «مبانی عقلی و نقلی علم امامان معصوم (ع)»، قبسات، ش 63، بهار 1391.

مظفر، محمدحسین، علم الامام، بیروت، دارالزهراء، چاپ دوم، 1402 ق.

معارف، مجید، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، تهران: موسسه فرهنگی و هنری ضریح، چاپ اول، 1374.

معارف، مجید ، تاریخ عمومی حدیث، تهران: کویر، چاپ سوم، 1384.

معارف، مجید ، شناخت حدیث، تهران: موسسه فرهنگی نبأ، چاپ اول، 1387.

مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین، بی‌تا.

موتسکی، هارالد، حدیث اسلامی خاستگاه‌ها و سیر تطور، به کوشش مرتضی کریمی نیا، قم: دارالحدیث، چاپ اول، 1390.

مهدوی راد، محمد علی، تدوین الحدیث عند الشیعة الامامیه، تهران: نشر هستی نما، چاپ اول، 1388.

مؤدب، رضا، تاریخ حدیث، قم: مرکزجهانی علوم اسلامی، چاپ اول، 1384.

میانجی، علی احمدی، مکاتیب الرسول، قم، دارالحدیث، چاپ اول، 1419 ق.

نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم، موسسه نشر اسلامی، چاپ پنجم، 1416 ق.

نصر بن مزاحم، وقعة صفین، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، موسسة العربیه الحدیثه، چاپ دوم، 1382 ق.

نم‍ازی شاه‍رودی، ع‍ل‍ی، علم غیب، تهران‬: سعدی‬، چاپ اول، ۱۳۸۷.

الهی‌بخش، خادم حسین، القرآنیون و شبهاتهم حول السنه، الطائف، مکتبة الصدیق، چاپ دوم، 1421 ق.

هیتمی، احمد بن محمد، الصواعق المحرقة علی أهل الرفض والضلال والزندقة، تحقیق: عبد الرحمن بن عبد الله الترکی، کامل محمد «الخراط»، لبنان: موسسه الرساله، چاپ اول، 1417 ق.

یحیی محمد، مشکلة الحدیث، بیروت: الانتشار العربی، 2007 م.