مقایسه دیدگاه قاضی سعید قمی با علامه مجلسی درباره توحید ذاتی و صفاتی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 1، دوره 48، شماره 2، آذر 1395، صفحه 9-26   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v48i2.25953

نویسندگان

سید مهدی امامی جمعه؛ زکیه فلاح یخدانی^*

دانشگاه اصفهان

چکیده

توحید ذاتی و صفاتی از مهم‌ترین اقسام توحید به شمار می‌آیند. در این نوشتار، آراء و اندیشه‌های قاضی سعید قمی و علامه مجلسی درباره این مسئله مورد بررسی قرارگرفته است. این دو متفکر بزرگ، علاوه بر اینکه در معنای توحید ذاتی اختلافاتی دارند، مبانی و زیرساخت‌های وجود شناختی که توحید ذاتی را بر اساس آن اثبات کرده‌اند، نیز کاملاً متفاوت و بلکه متناقض است و نیز درباره توحید صفاتی اختلافاتی با یکدیگر دارند. یکی از مباحثی که با توحید صفاتی گره‌خورده، آموزه عینیت ذات و صفات است. علامه مجلسی از طرفداران و قاضی سعید از منکران آن است، البته او عینیت را در مرتبه الوهیت می‌پذیرد. پذیرش اصالت وجود و لوازم آن، علامه مجلسی را به جمع بین تشبیه و تنزیه سوق می‌دهد اما مخالفت قاضی سعید با این مبانی و اعتقاد او به تفکیک مراتب در وجود خداوند، باعث جانب‌داری او از نظریه تنزیه در مقام ذات و تشبیه در مقام صفات شده است.

کلیدواژه‌ها

قاضی سعید قمی؛ علامه مجلسی؛ توحید ذاتی؛ توحید صفاتی؛ تشبیه؛ تنزیه

مراجع

قرآن کریم

ابراهیمی دینانی، غلام‌حسین، اسماء و صفات حق، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1381.

ابراهیمی دینانی، غلام‌حسین، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران، طرح نو، چاپ اول، 1379.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، شرح اصول کافی، تصحیح محمد خواجوی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول، 1370.

قاضی سعید قمی، محمد سعید بن محمد مفید، شرح ‌الاربعین، تصحیح و تعلیق نجفقلی حبیبی، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب، چاپ دوم، 1379.

قاضی سعید قمی، محمد سعید بن محمد مفید، شرح توحید الصدوق، تصحیح و تعلیق نجفقلی حبیبی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1373.

کوربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، تهران، کویر، چاپ اول، 1370.

مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، العقاید، تحقیق حسین درگاهی، تهران، مؤسسه الهدی، چاپ اول، 1378.

مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، بحار الانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1404 ق.

مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، حق ‌الیقین، اصفهان، کانون پژوهش، چاپ دوم، 1381.

مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، مجموعه رسائل اعتقادی، تحقیق سیدمهدی رجائی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ دوم، 1376.

مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ دوم، 1404 ق.