پهنه بندی خطر تفرا، گدازه و ابرهای سوزان ناشی از فوران احتمالی آتشفشان تفتان

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 1، دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 18، تیر 1395، صفحه 17-30   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v5i2.42555

نویسندگان

احمد خیاط زاده^{* 1}؛ احمد عباس نژاد²؛ حجت الله رنجبر²

¹باهنر کرمان

²شهید باهنر کرمان

چکیده

آتشفشان تفتان با ارتفاع حدود 4000 متر در 45 کیلومتری شمال شهر خاش در استان سیستان و بلوچستان واقع شده است. این استراتوولکان یکی از آتشفشان های متعدد تشکیل‌دهنده قوس آتشفشانی زون فرورانشی مکران است که در آن پوسته اقیانوسی دریای عمان به سمت شمال دچار فرورانش می شود. مطالعات قبلی انجام شده در مورد آن حاکی از خروج گدازه، فوران خاکستر و تولید جریان های پیروکلاستیکی (ابر سوزان) در گذشته بوده است. با توجه به مورفولوژی نه‌چندان فرسوده این آتشفشان، وجود چشمه های آبگرم و سولفاتار و نیز انجام فرآیند فرورانش در حال حاضر، احتمال فوران مجدد این آتشفشان وجود دارد که در این صورت ممکن است فوران از نوع استرومبولی، ولکانو تا ساب پلینی باشد. لذا به‌منظور تهیه نقشه های پهنه بندی خطر تفرا، گدازه و ابرهای سوزان این آتشفشان از مدل های ارتفاعی رقومی (DEM)، تصاویر ماهواره ای و نرم افزار های ArcGIS، ENVI و VORIS استفاده گردید. همچنین برای تهیه نقشه خاکستر مدل فرارفت انتشار و برای تهیه نقشه خطر پیروکلاستیک های جریانی مدل مالین و شریدان (1982) به کار گرفته شدند. اطلاعات جوی مورد نیاز از داده های پایگاه مرکز NCEP/NCAR اخذ گردیدند. درنهایت، نقشه های پهنه بندی خطر تهیه گردیدند. بر اساس این مطالعه، خاکسترهای ناشی از فوران به سمت شرق آتشفشان حرکت کرده و تعدادی از روستاهای این محدوده را تهدید خواهند کرد ولی گدازه های خروجی به سمت شمال و جنوب جریان می یابند و به روستاهای تمین، سنگان، گوشه و تمندان می توانند برسند. در صورت فوران از نوع ابر سوزان، آن‌ها در بعضی سطوح حاشیه ای شمال، شرق و جنوب آتشفشان پخش خواهند شد و روستاهای این محدوده ها را تهدید خواهند کرد. درمجموع نقشه-های تهیه‌شده محدوده های تحت خطرهای آتشفشانی را مشخص می سازند و برای اقدامات مدیریتی نظیر تغییر کاربری زمین، پیش بینی و هشدار، آمادگی برای مقابله و امداد و نجات می توانند مورد استفاده قرار گیرند.

کلیدواژه‌ها

پهنه بندی خطر؛ تفرا؛ ابر سوزان؛ گدازه؛ آتشفشان تفتان

مراجع

بهرامی، شهرام؛ یمانی، مجتبی؛ علوی‌پناه، سیدکاظم؛ 1387. تحلیل مورفولوژی شبکه زهکشی در مخروط آتشفشانی تفتان، مجله پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 65، صفحات. 61-72.

بیابانگرد، حبیب‌الله؛ 1385. پتروگرافی، ژئوشیمی، ژئوکرونولوژی و نحوه فعالیت آتشفشان تفتان واقع در کمربند مکران ستان سیستان و بلوچستان، رساله دکتری، گرایش پترولوژی، استاد راهنما: عباس مرادیان، دانشگاه شهید باهنر کرمان،226 صفحه.

بیابانگرد، حبیب‌الله؛ مرادیان، عباس؛ 1388. بررسی سنگ‌شناختی و ژئوشیمیایی کانی‌های اصلی سازنده سنگ‌های آتشفشانی تفتان، مجله بلورشناسی و کانی‌شناسی ایران، سال هفدهم، شماره 2، صفحات 187 تا 202.

بیابانگرد، حبیب‌الله؛ مرادیان، عباس؛ 1388. چینه‌شناسی آتشفشانی و مراحل مختلف فوران آتشفشان تفتان، مجله علوم زمین، سال هجدهم، شماره72، صفحه 73 تا 82.

بیابانگرد، حبیب‌الله؛ مرادیان، عباس؛ بوالی، م .ع؛ 1385. هیدروژئوشیمی چشمه‌های معدنی تفتان، علوم زمین، شماره 27، صفحات 18-29.

بیابانگرد، حبیب‌الله؛ مرادیان، عباس؛ بوالی، ی؛ 1388. بررسی هیدروژئوشیمی چشمه‌های معدنی آتشفشان تفتان و ارتباط آن‌ها با توده‌های سنگی سخت منطقه. مجله علوم زمین، سال نوزدهم، شماره 73. صفحات 99 تا 108.

شاه‌بیک، اسماعیل؛ 1372. زمین‌شناسی‌ ایران، آب‌های معدنی و گرم ایران. سازمان زمین‌شناسی کشور. تهران. 402 صفحه.

معین‌وزیری، حسین؛ و امین‌سبحانی، ابراهیم؛ 1357. آتشفشان تفتان، انتشارات دانشگاه تربیت معلم، 42 صفحه.

Biabangard, H., & Moradian, A. (2008). Geology and geochemical evaluation of Taftan volcano, Sistan and Baluchistan province, Southeast of Iran. Chinese Journal of Geochemistry, 27, 356- 369.

Carey, S. N. (2005). Understanding the physical behavior of volcanoes. In Marti, J., & Ernest, G. G. J. (Eds.), Volcanoes and the environment (pp. 1-54). Cambrige: Cambridge University Press.

Connor, C. B., Hill, B. E., Winfred, B., Franklin, N. W., & LaFemina, P. C. (2001). Estimation of volcanic hazards from tephra fallout. Natural Hazards Review 2, 33–42.

Farhoudi, G., & Karig, D.G. (1977). Makran of Iran and Pakistan as an active arc system. Geology, 5(11), 664-668.

Felpeto, A. (2009). VORIS, A GIS Based Tool For Volcanic Hazard Assessment: (User Guide). Observatorio Geofisico Central IGN press.

Felpeto, A., Marti, J., & Ortiz, R. (2007). Automatic GIS-based system for volcanic hazard assessment. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 166, 106-116.

Hull, E., (1892). Volcanoes, Past and Present (1st ed.). Walter Scott press.

Keller, E. A., & DeVecchio, D. E. (2012). Natural hazards, earth processes as hazards, disasters and catastrophes (3rd ed.). Pearson Education Inc.

Malin, M. C., & Sheridan, M. F. (1982). Computer-assisted mapping of pyroclastic surges. Science, 217, 637-640.

Mastin, L.G., Guffanti, M., Servranckx, R., Webley, P., Barsotti, S., Dean, K., Durant, A., Ewert, J.W.,.. (2009). A multidisciplinary effort to assign realistic source parameters to models of volcanic ash-cloud transport and dispersion during eruptions. Journal of volcanology and Geothermal Research, 186, 10-21.

Mortazavi, M. & Sparks, R. S. j., (2010). Using wind data to prediction the risk of volcanic eruption, an example of Damavand volcano, Iran. The 1st International Applied Geological Congress, Department of Geology, Islamic Azad University - Mashhad Branch, Iran, 26-28.

Mortazavi, M., Sparks, R. S. J., & Amigo, A. (2009). Evidence for recent rarge magnitude explosive eruptions at Damavand volcano, Iran with implications for volcanic hazards. Journal of Sciences, 20(3), 253-264.

Tilling, R. I. (2005). Volcano Hazards, In Marti, J., & Ernst, G. G. J., (Eds.) Volcano and the Environment (pp. 471), Cambridge: Cambridge University Press.